ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

"το 1990 οι μισοι Επιστήμονες της Υφηλίου ήταν Σοβιετικοί Πολίτες "...ΣΤΟΙΧΕΙΑ UNESCO 

. “Η έλλειψη στελεχών εμποδίζει την πρόοδο μας... πρέπει να φτιάξουμε με γρήγορους ρυθμούς νέα στελέχη ειδικών... Χρειαζόμαστε γνώση, χρειάζεται να κατακτήσουμε την επιστήμη. Και για να αποχτήσουμε γνώση, πρέπει να μελετήσουμε. Να μελετήσουμε υπομονετικά και επίμονα. Να μάθουμε από όλους, από τους εχθρούς μας και τους φίλους μας, ειδικά από τους εχθρούς μας. Να μάθουμε με σφιγμένα δόντια, χωρίς να φοβόμαστε ότι οι εχθροί μας θα γελάνε μαζί μας για την άγνοια μας και την καθυστέρηση μας… Οι μπολσεβίκοι πρέπει να κατακτήσουν την τεχνολογία. Ήρθε η ώρα οι Μπολσεβίκοι να γίνουν ειδικοί. Για την περίοδο της ανοικοδόμησης η τεχνολογία αποφασίζει τα πάντα. Ο διευθυντής που δεν θέλει να μελετήσει την τεχνολογία, που δεν θέλει να κατακτήσει την τεχνολογία, είναι ανέκδοτο όχι διευθυντής»........απο την ομιλια του Στάλιν στο 8ο συνέδριο της κομσομόλ(1928)

 Σύμφωνα με την μαρξιστική- λενινιστική κοσμοθεωρία, κάθε κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός αποτελείται από δύο βασικά και διαλεκτικά συνδεδεμένα μεταξύ τους σκέλη: την οικονομική βάση(επίπεδο ανάπτυξης παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεις παραγωγής) και το εποικοδόμημα που ουσιαστικά περιλαμβάνει τις μορφές οργάνωσης της κοινωνικής ζωής και το επίπεδο του πολιτισμού. Το εποικοδόμημα καθορίζεται και διαμορφώνεται πάνω στο έδαφος της οικονομικής βάσης.

Αφετηρία μας είναι η θέση ότι η εκπαίδευση, το εκπαιδευτικό σύστημα, ανήκει στο εποικοδόμημα και η σχέση του με τη βάση είναι σχέση αλληλεπίδρασης, με την έννοια ότι η αλληλεπίδραση γίνεται πάντα στο έδαφος της αναγκαιότητας που καθορίζεται από την κίνηση της βάσης. Δηλαδή οι όποιες αλλαγές υφίστανται στα πλαίσια της εκπαίδευσης αντανακλούν την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, διατηρώντας τον κυρίαρχο τύπο των σχέσεων παραγωγής από τις οποίες καθορίζονται. Στη βάση αυτή διαμορφώνονται οι δυο κύριες οικονομικές λειτουργίες της εκπαίδευσης στον καπιταλισμό, δηλαδή α) η διαμόρφωση του αναγκαίου εργατικού δυναμικού για την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων και β) η ανάπτυξη της επιστήμης, δηλαδή η διαμόρφωση όρων για την παραγωγική αξιοποίηση της επιστήμης στα πλαίσια των αστικών εκμεταλλευτικών σχέσεων.1

Απ’ την άλλη, στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής (στην πρώτη – σοσιαλιστική – βαθμίδα ανάπτυξής του) η αντιστοίχηση των σχέσεων παραγωγής με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων επανατοποθετεί τη σχέση τους σε νέα βάση, όπου η κύρια παραγωγική δύναμη, ο άνθρωπος, αναπτύσσεται στα πλαίσια του Κεντρικού Σχεδιασμού της οικονομίας η οποία κινείται με βάση το νόμο της αναλογικής παραγωγής για τη διευρυμένη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.2 Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, στόχο της εκπαίδευσης αποτελεί η διαμόρφωση του νέου ανθρώπου, με ολοκληρωμένες γνώσεις τόσο της κοινωνικής, οικονομικής και φυσικής πραγματικότητας όσο και της επιστήμης που πρόκειται να υπηρετήσει  προς όφελος της ικανοποίησης  των λαϊκών αναγκών κι όχι –όπως στον καπιταλισμό- της μεγιστοποίησης του καπιταλιστικού κέρδους.

Η «ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ» ΠΟΥ ΑΦΗΣΕ Η ΤΣΑΡΙΚΗ ΡΩΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 «Τόσο άγρια χώρα, όπου να λεηλατούνται η εκπαίδευση, η μόρφωση και οι γνώσεις από τις λαϊκές μάζες», δεν έμεινε πια καμία στην Ευρώπη, εκτός από τη Ρωσία. Έτσι περιγράφει ο Λένιν το 1913 την κατάσταση της Παιδείας στην προεπαναστατική Ρωσία. Περιγραφή που θα ταίριαζε δυστυχώς και για τη σημερινή Ρωσία, όπως και για όλη την Ευρώπη πλέον, μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού στις ανατολικές χώρες.3

Για το μέγεθος της καθυστέρησης και του μαζικού αναλφαβητισμού που υπήρχε στην τσαρική Ρωσία, η αντιμετώπιση του προβλήματος αποτέλεσε ένα σημαντικό, ιστορικό άθλο της νέας εξουσίας. Επρόκειτο για μια γιγαντιαίων διαστάσεων εκστρατεία, η οποία δεν έμεινε απλά στην Ιστορία σαν η μαζικότερη στοχοπροσηλωμένη επιμορφωτική παρέμβαση όλων των εποχών, αλλά άλλαξε εντελώς την εκπαιδευτική εικόνα της Σοβιετικής Ένωσης, αφού μέσα σε λίγα χρόνια από κυριολεκτικά ουραγό της Ευρώπης, την κατέστησε πρωταγωνίστρια σε όλο το φάσμα των γραμμάτων και των επιστήμων.4

Ο μαζικός αναλφαβητισμός ήταν η «κληρονομιά» που άφησε η τσαρική Ρωσία στη Σοβιετική Ένωση. Τρεις στους τέσσερις δεν ήξεραν γραφή και ανάγνωση. Πολλές εθνότητες δεν είχαν δική τους γραφή, ενώ περίπου τα 4/5 των παιδιών και των εφήβων δεν μπορούσαν να φοιτήσουν ούτε στα Δημοτικά σχολεία. Όλες οι βαθμίδες της Εκπαίδευσης και ειδικά οι ανώτερες και οι ανώτατες ήταν σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο των πλουσίων. Χαρακτηριστικά είναι τα ποσοστά των εγγράμματων στους Κιργίζιους (0,6%), στους Τουρκεμένους (0,7%), στους Ουζμπέκους (1,6%) και τους Καζάχους (2%).

Οι μπολσεβίκοι ήταν ήδη πρωτοπόροι στο μέτωπο για λαϊκή και δημοκρατική Εκπαίδευση, πριν την επανάσταση. Στο 1ο πρόγραμμα του ΣΔΡΚΡ το 1903 περιλαμβάνονται θέσεις όπως γενική, δωρεάν, υποχρεωτική Παιδεία και για τα δύο φύλλα ως 16 ετών, κατάργηση των ταξικών σχολείων και των περιορισμών στην εκπαίδευση για λόγους εθνικότητας, διαχωρισμός του σχολείου από την Εκκλησία και διδασκαλία στη μητρική γλώσσα.

 ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

Στο 8ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1919 τέθηκε η πολιτική βάση της πανεξόρμησης για τη λαϊκή Παιδεία. Στα τέλη του 1917 με αρχές του 1918 αυξήθηκε δραστικά ο μηνιαίος μισθός των δασκάλων. Η σημασία που έδιναν οι κομμουνιστές και ιδιαίτερα ο Λένιν για την παιδεία του λαού αναδεικνύεται και από την επιστολή του Λένιν προς τον Στάλιν για τη μείωση του εξοπλιστικού προγράμματος του στόλου, προκειμένου να ενισχυθεί ο προϋπολογισμός του υπουργείου Παιδείας. Όλα αυτά, ενώ μαινόταν η ιμπεριαλιστική επίθεση κατά του νεοσύστατου σοβιετικού κράτους.

Το διάταγμα του 1920 «Για την εξάλειψη της αγραμματοσύνης του πληθυσμού της ΣΟΣΔΡ» δίνει το σύνθημα. Ανοίγουν παντού σχολεία για ενήλικες και κέντρα εξάλειψης της αγραμματοσύνης. Εκδίδονται σε μεγάλα τιράζ και στις μητρικές γλώσσες αλφαβητάρια και εκπαιδευτικά βιβλία. Στον αγώνα με την αγραμματοσύνη συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, δάσκαλοι, φοιτητές, υπάλληλοι, μορφωμένοι εργάτες και αγρότες. Εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες κάθονταν στα θρανία τα βράδια μετά τη δουλειά.5

Το 1922 συνήλθε το πρώτο «Πανρωσικό Συνέδριο για την Εξάλειψη του Αναλφαβητισμού». Σ’ αυτό αποφασίστηκε να δοθεί προτεραιότητα στην εκπαίδευση των αγράμματων εργατών και αγροτών για τις ηλικίες 18-30 χρόνων. Παράλληλα, επιμηκύνθηκε το πρόγραμμα εκπαίδευσης στους 7 μήνες.

Την άνοιξη του 1923 δημιουργήθηκε η «Οργάνωση Κάτω ο Αναλφαβητισμός» (ΟΚΑ), η οποία ανέλαβε, σε πανσοβιετικό επίπεδο, να δώσει νέα πνοή στην καμπάνια. Μια καμπάνια που από τα πρώτα κιόλας χρόνια έδινε καρπούς, έμενε όμως να γίνουν ακόμα πολλά. Ετσι, ενώ το 1920 το ποσοστό των εγγράμματων πολιτών ηλικίας 9-49 ετών ήταν περί το 44,1%, το 1926 είχε φτάσει ήδη το 56,6%.Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας είχαν μάθει γράμματα περίπου 10 εκατομμύρια ενήλικοι. Όμως ακόμα και τότε, με βάση τους εγγράμματους πολίτες, η ΕΣΣΔ συγκρινόμενη με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, καταλάμβανε μόλις τη 19η θέση.

Μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρούνταν στις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, αλλά μεγάλες διαφορές διατηρούνταν και ανάμεσα στις πόλεις και στις αγροτικές περιοχές, όπως επίσης ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Έτσι, το 1926, οι εγγράμματοι ενήλικες ήταν:

• Στις πόλεις 80,9%.
• Στον αγροτικό πληθυσμό 50,6%.
• Στους άνδρες: 88,6% στις πόλεις και 74% στα χωριά.
• Στις γυναίκες: 67,3% στις πόλεις και 35,4% στα χωριά.

Ουσιαστικό ρόλο στη διεύρυνση του κινήματος για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού έπαιξε η μεγάλη πολιτιστική εκστρατεία, που άρχισε το 1928 με πρωτοβουλία της Κομσομόλ. Στήριγμα αυτής της εκστρατείας αποτέλεσαν μεγάλες πόλεις, όπως η Μόσχα, το Σαράτοφ, το Κουίμπισεφ, το Σαράτροφ, όπου ήδη το ποσοστό των εγγράμματων είχε αυξηθεί σημαντικά. Στην εκστρατεία αυτή στα μέσα της δεκαετίας του ’30 ο αριθμός των εθελοντών δασκάλων έφτασε το 1 εκατομμύριο άτομα, ενώ ο αριθμός των ενήλικων μαθητών άγγιξε τα 10 εκατ. άτομα. Παράλληλα, η εφαρμογή ενιαίου προγράμματος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης το 1930 λειτουργούσε ήδη ως εγγύηση για την αναστροφή της εικόνας της μαζικής αγραμματοσύνης που κυριαρχούσε προεπαναστατικά.

Ήδη, στα μέσα της δεκαετίας του ’30 εκτιμήθηκε ότι η ΟΚΑ είχε ολοκληρώσει το έργο της και η υπόθεση του αναλφαβητισμού πέρασε στην ευθύνη των τοπικών Σοβιέτ, ενώ ενισχύθηκε και πάλι το πρόγραμμα της εκπαίδευσης των αναλφάβητων. Παίρνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα που είχαν δημιουργηθεί και τις νέες ανάγκες που πρόβαλαν στην κοινωνία που οικοδομούσε το σοσιαλισμό, για να θεωρηθεί τώρα κάποιος ότι ξέφυγε από τον αναλφαβητισμό, θα έπρεπε να παρακολουθήσει μαθήματα διάρκειας 10 μηνών στις πόλεις και 7 μηνών στις αγροτικές περιοχές. Στην ημερήσια διάταξη έμπαινε τώρα ο αγώνας κατά της ημιμάθειας, που ήδη λειτουργούσε ανασχετικά για την κανονική οργάνωση της βιομηχανικής παραγωγής.

Το 1936, παραμονές της ψήφισης του Συντάγματος της ΕΣΣΔ, από τα κέντρα εκμάθησης ανάγνωσης και γραφής είχαν περάσει ήδη 40 εκατομμύρια αγράμματοι. Μόνο στα χρόνια 1933-37 ο αριθμός των «μαθητών» ήταν πάνω από 20 εκατομμύρια αγράμματοι και 20 εκατομμύρια ημιμαθείς. Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’30, ο αναλφαβητισμός είχε ήδη πάψει να αποτελεί οξύ κοινωνικό πρόβλημα. Άλλωστε, στα τέλη του 1937 η Ρωσία του άλλοτε μαζικού αναλφαβητισμού, μετρούσε ήδη διπλάσιους φοιτητές Ανώτερης και Ανώτατης Εκπαίδευσης από ό,τι οι ΗΠΑ, η Αγγλία και η Γαλλία μαζί.

Με βάση την απογραφή του 1939 οι εγγράμματοι πολίτες ηλικίας 16-50 χρόνων αποτελούσαν ήδη το 90% του πληθυσμού, ποσοστό που έφτασε το 100% τις παραμονές του πολέμου, αναδεικνύοντας την ΕΣΣΔ στη μοναδική χώρα του κόσμου, που στην Ιστορία κατάφερε να αντιμετωπίσει πλήρως και να εξαφανίσει τελείως τον αναλφαβητισμό.6

Όλα τα σχολεία γενικής μόρφωσης άνοιξαν για όλο το λαό και απαγορεύτηκαν τα ιδιωτικά. Καθιερώθηκε η δωρεάν Παιδεία και η κοινή φοίτηση των δύο φύλων στα σχολεία. Χωρίστηκε το σχολείο από την Εκκλησία και η Εκκλησία με τη σειρά της από το Κράτος. Απαγορεύτηκαν οι θρησκευτικές τελετές και η διδασκαλία οποιουδήποτε θρησκευτικού δόγματος στα σχολεία και καταργήθηκαν οι σωματικές τιμωρίες.

Κατακτήθηκε το δικαίωμα των εθνικοτήτων να σπουδάζουν στη μητρική τους γλώσσα, τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία του σοβιετικού συστήματος κοινωνικής προσχολικής διαπαιδαγώγησης, εκπονήθηκαν και εφαρμόστηκαν νέες αρχές εισαγωγής στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα που πλέον άνοιξαν τις πόρτες τους στην εργατική τάξη και τους αγρότες. Μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία δίνουν μια «γεύση» για το τι συνέβη: Στο σχολικό έτος 1940-’41 ο αριθμός των μαθητών στην Τουρκμενία αυξήθηκε κατά 37 φορές, σε σχέση με το σχολικό έτος 1914-’15. Στην Κιργιζία κατά 47 φορές, στο Ουζμπεκιστάν κατά 75 φορές και στο Τατζικιστάν κατά 854 φορές! Το 1940-’41 φοιτούσαν συνολικά 35,6 εκατομμύρια μαθητές, αντί των 9,7 εκατομμυρίων το 1915.

Το 1939 καθιερώθηκε η 7τάξια υποχρεωτική Εκπαίδευση, το 1958 η 8τάξια, κι από το 1977 η 10τάξια υποχρεωτική, γενική και μέση Εκπαίδευση.

Η Εκπαίδευση ήταν δωρεάν για όλους, σ’ όλες τις βαθμίδες, αφού ο χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος ήταν αποκλειστικά κρατικός.

 ΑΛΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Το επιστημονικό και τεχνικό επίπεδο της οικονομίας της προεπαναστατικής Ρωσίας ήταν πολύ χαμηλό. Το 1913 ο αριθμός όλων των επιστημόνων (μαζί και οι καθηγητές των ΑΕΙ) ήταν μόνο 11,6 χιλιάδες άτομα. Ο μέσος ετήσιος αριθμός των διατριβών που υποστηρίζονταν για τον τίτλο του δόκτορα στη Ρωσία μόλις που ξεπερνούσε τις 80 (στις ΗΠΑ γύρω στις 2,5 χιλιάδες).

Το 1987, στην ΕΣΣΔ υπήρχαν πάνω από 1,5 εκατ. επιστήμονες ή το ένα τέταρτο του παγκόσμιου συνόλου τους. Σε μια σειρά σημαντικούς τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας η ΕΣΣΔ ήταν πρωτοπόρα, όπως η πυραυλική και πυρηνική τεχνική, οι τροχιακοί διαστημικοί σταθμοί, η κατευθυνόμενη θερμοπυρηνική σύνθεση, ο απευθείας μετασχηματισμός της ενέργειας (μαγνητο-υδροδυναμικές γεννήτριες), κρυογενής τεχνική, καταλύτες τεχνολογικών διαδικασιών, κατασκευή υπερισχυρών γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος και σωληναγωγών, κατασκευή μεγάλων υδροηλεκτρικών σταθμών, φραγμάτων και άλλων αρδευτικών εγκαταστάσεων, τεχνολογία της συγκόλλησης όλων των ειδών, γεώτρηση σε μεγάλα βάθη, βασικές τεχνολογίες της μαύρης και έγχρωμης μεταλλουργίας. Στον τομέα των θεμελιωδών επιστημών το ίδιο αφορά και τα μαθηματικά, την πυρηνική φυσική, τη φυσική, του πλάσματος, πολλά κεφάλαια των χημείας, βιοχημείας, βιολογίας, υλικογνωσίας, υδροαεροδυναμικής, γεωλογίας, ωκεανογραφίας και αστρονομίας.

Στην ΕΣΣΔ αναλογούσαν τα 20-25% των νέων τεχνικών λύσεων και επεξεργασιών (εφευρέσεις) που καταχωρούνταν κάθε χρόνο σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το 1990, χρονιά που –και τυπικά- ανατράπηκε το σοσιαλιστικό σύστημα της ΕΣΣΔ και των υπόλοιπων σοσιαλιστικών κρατών της Ευρώπης, στη Σοβιετική Ρωσία υπήρχαν 67,6 χιλιάδες δημόσια σχολεία της ενιαίας Εκπαίδευσης, στα οποία πήγαιναν 20.328.000 εκατομμύρια παιδιά. Την ίδια χρονιά, υπήρχαν 514 ΑΕΙ, στα οποία φοιτούσαν 2.824.500 φοιτητές.7

 ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Τι ήταν αυτό που εξασφάλισε σε μια καθυστερημένη, αγράμματη στην πλειοψηφία της, χώρα, μέσα μόλις σε μισό αιώνα να γίνει μια από τις πρωτοπόρες χώρες στον τομέα της εκπαίδευσης; Οι Σοβιετικοί παιδαγωγοί ξεχώριζαν τουλάχιστον δέκα βασικές διαφορές του συστήματός τους, σε σχέση με τα συστήματα εκπαίδευσης που υπήρχαν στον καπιταλισμό. Αυτές ήταν:

α) Ισες ευκαιρίες εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά. Πρόκειται για θεμελιακή διαφορά του σοβιετικού παιδαγωγικού συστήματος, σε σχέση με τα εκπαιδευτικά συστήματα που υπάρχουν έως σήμερα στις καπιταλιστικές χώρες. Ισες ευκαιρίες εκπαίδευσης για όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από φυλετική κι εθνική προέλευση, φύλο και θρησκεία, ταξική ή κοινωνική θέση. Δεν ήταν κάτι απλό. Αντανακλούσε τη βαθιά κοινωνική και δημοκρατική κατάκτηση της Οχτωβριανής Επανάστασης. Δεν πρέπει κανείς να ξεχνά ότι επρόκειτο για μια χώρα όπου, πριν την Επανάσταση, τα 75% του πληθυσμού δεν μπορούσαν ούτε να διαβάσουν, ούτε να γράψουν, ενώ μόλις το 25% των παιδιών πήγαινε σχολείο.

β) Γενικός, υποχρεωτικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος. Το 1930, μόλις το νεαρό σοσιαλιστικό σύστημα «ένιωσε» πως μπορεί να σταθεί στα πόδια του, ανακοίνωσε πως περνά στην εκπαίδευση για όλα τα παιδιά (από 8 χρονών) για τουλάχιστον 4 τάξεις. Το 1939 αποφασίστηκε το πέρασμα στην 7τάξια υποχρεωτική εκπαίδευση, το 1958 στην 8τάξια, κι από το 1977 στην 10τάξια υποχρεωτική, γενική και μέση εκπαίδευση.

γ) Η δωρεάν Παιδεία κι ο αποκλειστικά κρατικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος. Όχι σαν τη δική μας «δωρεάν» Παιδεία, αλλά πραγματική, ουσιαστική, όπου οι γονείς δεν έβαζαν το χέρι τους στην τσέπη ούτε για το παραμικρό. Με ένα τεράστια δικτυωμένο σύστημα παιδικών σταθμών, δανειστικών βιβλιοθηκών, με Εστίες και χρηματικά επιδόματα για την πλειοψηφία των φοιτητών. Είναι φανερό ότι η εξάλειψη των ταξικών, κοινωνικών διαφορών δεν μπορεί να γίνει όταν υπάρχουν ιδιωτικά εκπαιδευτικά σχολεία. Η εξαφάνιση της «ελευθερίας» δημιουργίας κάθε είδους ιδιωτικών σχολείων είναι σημαντικό βήμα στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση.

δ) Ενιαίος τύπος εκπαίδευσης. Ο κρατικός, δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας της εκπαίδευσης βοηθούσε και στην εφαρμογή ενός ενιαίου τύπου εκπαίδευσης, που εξασφάλιζε το ομαλό πέρασμα από τη μια βαθμίδα της εκπαίδευσης στην άλλη, με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιθυμητή εξέλιξη. Δεν υπήρχε αυτό, που παρατηρείται κι εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε άλλες καπιταλιστικές χώρες, να δημιουργούνται εκπαιδευτικά ιδρύματα, που δεν οδηγούν πουθενά, με στόχο την «απορρόφηση» των παιδιών από τα φτωχά λαϊκά στρώματα.

ε) Η Παιδεία – μια κοινωνική υπόθεση. Η Παιδεία ήταν μια κοινωνική, παλλαϊκή υπόθεση, με την έννοια, του συνθήματος: «Ό,τι καλύτερο, για τα παιδιά». Με στόχο την κινητοποίηση όλων των δυνάμεων της κοινωνίας για την εξασφάλιση της συνεχούς ανόδου του επιπέδου του εκπαιδευτικού συστήματος, τη συνεργασία σχολείου – οικογένειας – κοινωνικών φορέων στο παιδαγωγικό έργο.

στ) Ελευθερία επιλογής στη γλώσσα διδασκαλίας. Η ΕΣΣΔ,, μια χώρα όπου ζούσαν δεκάδες εθνότητες, εξασφάλισε το δικαίωμα της επιλογής της γλώσσας, πέραν της ρωσικής. Ήταν ένα μέτρο που ανταποκρινόταν στη λενινιστική εθνική πολιτική. Άρχισε να υλοποιείται από τις πρώτες στιγμές της σοβιετικής εξουσίας, παρά τις δυσκολίες και το τεράστιο κόστος. Χαρακτηριστικά, στα σοβιετικά χρόνια, για πρώτη φορά απέκτησαν γραπτό λόγο 40 λαοί της ΕΣΣΔ. Το 1980, στα σχολεία της ΕΣΣΔ, το μάθημα μπορούσε να γίνει σε μία από τις 46 γλώσσες των λαών της, ενώ ως γλώσσα κοινής επικοινωνίας είχε εδραιωθεί η ρώσικη γλώσσα, που σε άλλα σχολεία ήταν η κύρια γλώσσα και σε άλλα (στα «εθνικά» σχολεία, άλλων εθνοτήτων) διδασκόταν σαν δεύτερη γλώσσα.

ζ) Υψηλό επιστημονικό επίπεδο γνώσης. Το σοβιετικό κράτος προσπάθησε να εξασφαλίσει υψηλό επιστημονικό επίπεδο γνώσης στα σχολεία. Η σοσιαλιστική παιδαγωγική, στηριζόμενη στο διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό, στην αξιοποίηση των εκπαιδευτικών κι επιστημονικών κατακτήσεων, πέτυχε να εξασφαλίσει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα παρεχόμενης γνώσης στον κόσμο. Αντίθετα, σήμερα στη χώρα μας το σημερινό σχολείο έχει χάσει και τα ελάχιστα ψήγματα μορφωτικής λειτουργίας που του είχαν απομείνει. Ο όγκος της διδακτέας ύλης, η αναγωγή των επιδόσεων και των εξετάσεων σε αυτοσκοπό, περιορίζει στο ελάχιστο τα περιθώρια δημιουργικής παρέμβασης των εκπαιδευτικών στο περιεχόμενο του. Έτσι ως “καλό” σχολείο αναγορεύεται αυτό που μιμείται το φροντιστήριο. Αυτό, δηλαδή, που, αντί να οργανώνει επιστημονικά τη γνώση, ως σύστημα ερμηνείας της πραγματικότητας και πολύτιμο εφόδιο για τη ζωή, τυποποιεί, συσκευάζει και παραδίδει αποσπασματικές γνώσεις, ως εμπόρευμα για κατανάλωση στις εξετάσεις. Σαν αναπόφευκτη συνέπεια της φροντιστηριοποίησης του σχολείου, το περιεχόμενό του γίνεται ακόμη πιο φορμαλιστικό, σχολαστικό, ανιαρό. Το πρόγραμμά του υπερφορτώνεται με ολοένα και περισσότερες ανούσιες και ασύνδετες μεταξύ τους λεπτομέρειες, που καταβροχθίζουν άσκοπα, όχι μόνο τον ελεύθερο χρόνο του μαθητή, αλλά και εκείνον που χρειάζεται για να σκεφθεί, να αφομοιώσει, να προβληματιστεί. Το βαθμοθηρικό ανταγωνιστικό πνεύμα, που δεν ταιριάζει στην ψυχοσύνθεση της νεολαίας, εντείνεται στο έπακρο. Αποτέλεσμα είναι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών παγιδεύεται στην αποστροφή προς το διάβασμα και το σχολείο, ενώ ακόμη και εκείνοι οι λίγοι μαθητές που κατακτούν υψηλές επιδόσεις, δεν αποκτούν ουσιαστικές γνώσεις. Εξαντλούνται στη στείρα αποστήθιση και ξεχνούν όσα έμαθαν την επομένη των εξετάσεων. Ούτε γενική παιδεία αποκτούν, ούτε τις ειδικές γνώσεις που απαιτεί το επιστημονικό αντικείμενο που σπουδάζουν.

η) Διαχωρισμός σχολείου από την εκκλησία. Από το 1918, με σχετικό Διάταγμα έγινε ο διαχωρισμός κράτους (και σχολείου) από την εκκλησία. Ήταν μια καθαρά αστικό-δημοκρατική κατάκτηση, που επέβαλε η σοσιαλιστική εξουσία. Στη χώρα μας 95 χρόνια μετά την Οκτωβριανή επανάσταση αυτό το πολύ απλό βήμα δεν έχει ακόμη γίνει.

θ) Κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση. Κι όμως το σχολείο στις σοσιαλιστικές χώρες ήταν «πολιτικοποιημένο», κομματικοποιημένο, λένε ορισμένοι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη υποκρισία από το να μας λένε ότι εκείνο το εκπαιδευτικό σύστημα ήταν «χαρακτηρισμένο», ενώ το δικό μας είναι «απολίτικο», «ανεξάρτητο», ότι δήθεν αφήνει την πολιτική «έξω από τα σχολικά κτίρια και τις σχολικές αυλές». Η πραγματικότητα είναι διαφορετική! Το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας παίζει σημαντικότατο ρόλο στην παραγωγή και αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, στα πλαίσια του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος κάθε χώρας. Σ’ αντίθεση με τα ιδανικά του ευρωπαϊκού κοσμοπολιτισμού, που σήμερα κυριαρχούν στην ελληνική παιδεία, ως «σήμα κατατεθέν» του κύριου προσανατολισμού της υποταγής κι ενσωμάτωσης της χώρας στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, το σοβιετικό παιδαγωγικό σύστημα έθετε ως στόχο του τη διαπαιδαγώγηση στη βάση των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας, του προλεταριακού διεθνισμού.8

 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η εκπαίδευση δεν αποτελεί κάτι το αυθύπαρκτο. Δε στέκει πέρα και πάνω από την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία βρίσκεται. Το αντίθετο μάλιστα. Είναι υποχρεωμένη να υπηρετεί τους στόχους και τις επιδιώξεις της κοινωνικής τάξης που βρίσκεται στην εξουσία. Το θέμα είναι ποια κοινωνική τάξη εξουσιάζει και προς όφελος ποιού. Αν εξουσιάζουν τα μονοπώλια, η εκπαίδευση θα στοχεύει στην αξιοποίηση των γραμμάτων, της επιστήμης και της τεχνολογίας προς όφελος της μεγιστοποίησης των κερδών τους. Αν εξουσιάζει η εργατική τάξη με τους συμμάχους της, ο στόχος θα είναι η ικανοποίηση των υλικών και πνευματικών αναγκών του λαού και η συνολική βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου…

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Παπασταύρου Κύριλλος, «Η σχέση οικονομίας- αστικής εκπαιδευτικής πολιτικής-μέρος πρώτο», Κυριακάτικος Ριζοσπάστης, ένθετη έκδοση «7 μέρες μαζί», σελ.9, 14 Φλεβάρη 2010
2. Παπασταύρου Κύριλλος, «Η σχέση οικονομίας- αστικής εκπαιδευτικής πολιτικής- τελευταίο», Κυριακάτικος Ριζοσπάστης, ένθετη έκδοση «7 μέρες μαζί», σελ.9, 3 Απρίλη 2010
3. Κυριακάτικος Ριζοσπάστης, ένθετη έκδοση «7 μέρες μαζί», σελ.9, 7 Δεκέμβρη 2003
4. Ριζοσπάστης, σελ. 9, 21 Νοεμβρίου 2007
5. Ο.π με την 3
6. Ο.π με την 4, σελ. 10
7. Ο.π με την 3, σελ. 10
8. Βαγενάς Ελισαίος, Κυριακάτικος Ριζοσπάστης, σελ.22, 2 Νοέμβρη 2003

ΠΗΓΗ

ΣΧΕΤΙΚΑ :Ριζοσπαστης - ΑΒ-Κιριενκο

σ