Οι μαϊμουδάνθρωποι

Antonio Gramsci

Οι μαϊμουδάνθρωποι

Ordine Nuovo, 2 Γενάρη 1921

Μτφρ.: Lenin Reloaded

Ο φασισμός είναι η πιο πρόσφατη "παράσταση" που έστησε η μικροαστική τάξη των πόλεων στη σκηνή της εθνικής πολιτικής ζωής. Το αξιοθρήνητο συμπέρασμα της περιπέτειας του Φιούμε* ήταν η τελική σκηνή της παράστασης. Μπορεί να εκληφθεί ως το πιο σημαντικό επεισόδιο της διαδικασίας της εσωτερικής αποσύνθεσης που βιώνει αυτή η τάξη του ιταλικού λαού.

Η καταστροφή των μικροαστών ξεκίνησε την τελευταία δεκαετία του περασμένου [ενν. 19ου] αιώνα. Με την ανάπτυξη της βιομηχανίας μεγάλης κλίμακας και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, οι μικροαστοί έχασαν κάθε σημασία και αποπέμθφηκαν από τις ζωτικές τους θέσεις στον τομέα της παραγωγής. Έγιναν μια καθαρά πολιτική τάξη με ειδίκευση τον "κοινοβουλευτικό κρετινισμό." Το φαινόμενο αυτό, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην σύγχρονη ιταλική ιστορία, είχε διάφορα ονόματα στα διαφορετικά του στάδια. Αρχικά ονομάστηκε "άνοδος της αριστεράς στην εξουσία"**, μετά έγινε Τζιολιτισμός, μετά πάλη ενάντια στις καϊζερικές φιλοδοξίες του Ουμπέρτο του πρώτου, και τέλος διευρύνθηκε σε σοσιαλιστικό ρεφορμισμό.

Οι μικροαστοί έχουν κολλήσει σαν το στρείδι στο θεσμό του κοινοβουλευτισμού. Το κοινοβούλιο έχει εξελιχθεί από ελεγκτικό όργανο της καπιταλιστικής μπουρζουαζίας πάνω στο Στέμμα και την Δημόσια Υπαλληλία, σε καφενείο για κουτσομπολιό και σκανδαλολογία, σε μέσο παρασιτισμού. Διερθαρμένο ως το μεδούλι, πλήρως υποδουλωμένο στην κυβερνητική εξουσία, το κοινοβούλιο έχασε κάθε ίχνος αίγλης στα μάτια της μάζας του λαού. Οι μάζες είναι πεπεισμένες ότι η άμεση δράση, η εξωτερική πίεση, είναι τα μόνα μέσα ελέγχου και αντίστασης στις αυθαίρετες πράξεις των διοικητικών εξουσιών. Η Κόκκινη Εβδομάδα του Ιούνη του 1914, όπου υπήρξε διαμαρτυρία για τις σφαγές***, ήταν η πρώτη, μεγαλειώδης παρέμβαση της μάζας του λαού στην πολιτική, σε άμεση αντίθεση με τις αυθαίρετες πράξεις των αρχών και για να δοθεί αποτελεσματική έκφραση στην κυρίαρχη θέληση του λαού, που δεν έβρισκε πλέον φωνή στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Μπορεί να πει κανείς πως τον Ιούνη του 1914, ο κοινοβουλευτισμός, και μαζί του, ο πολιτικός ρόλος των μικροαστών, ξεκίνησε το δρόμο της οργανικής του αποσύνθεσης στην Ιταλία.

Τώρα, που οι μικροαστοί έχουν χάσει κάθε ελπίδα να ξανακερδίσουν έναν παραγωγικό ρόλο (ελπίδα τέτοιου είδους ξαναδιαφαίνεται μόνο σήμερα, μέσα από τις προσπάθειες του Λαϊκού Κόμματος να αποκαταστήσει τη σημασία των μικρών αγροτεμαχίων και με τις προσπάθειες αξιωματούχων της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών να εμφυσήσουν νέα ζωή στο πτώμα του συνδικαλιστικού ελέγχου), αναζητούν απελπισμένα έναν τρόπο να διατηρήσουν μια θέση ιστορικής πρωτοβουλίας. Τώρα, μαϊμουδίζουν την εργατική τάξη και βγαίνουν στους δρόμους. Αυτή η νέα τακτική δοκιμάζεται με τον τρόπο και τις μορφές που μπορεί να αναμένει κανείς από μια τάξη λογοδιάρροιας, σκεπτικισμού και διεφθαρμένων ηγετών. Η αλληλουχία των γεγονότων που έφτασε να καλείται "οι λαμπερές μέρες του Μάη"****, με όλη τους τη δημοσιογραφίστικη, ορατορική, θεατρική και χονδροειδή απήχηση στη διάρκεια του πολέμου, έμοιαζε με προβολή πάνω στην πραγματικότητα ενός από τα διηγήματα από το Βιβλίο της ζούγκλας του Ρούντγιαρντ Κίπλινγκ, την ιστορία των Μπάνταρλογκ, των μαϊμουδανθρώπων. Πίστευαν πως ήταν καλύτεροι από όλους τους άλλους λαούς της ζούγκλας, πως είχαν το μονοπώλιο της ευφυΐας, της ιστορικής διαίσθησης, του επαναστατικού πνεύματος, της τεχνογνωσίας της διακυβέρνησης, κλπ. Αυτό που είχε συμβεί ήταν το εξής: οι μικροαστοί, οι οποίοι είχαν υποδουλωθεί στην κυβερνητική διαφθορά, άλλαξαν κατεύθυνση, έγιναν αντικοινοβουλευτικοί, και επιδίωξαν να διαφθείρουν το δρόμο [ενν. το κίνημα].

Στη διάρκεια του πολέμου το κοινοβούλιο κατέρρευσε. Οι μικροαστοί επιδίωξαν να παγιώσουν τη νέα τους θέση και αυτοεξαπατήθηκαν πως πέτυχαν πράγματι τον στόχο τους. Ότι πράγματι σκότωσαν την ταξική πάλη. Ότι είχαν πάρει την ηγεμονία απέναντι στην εργατική και την αγροτική τάξη και ότι είχαν αντικαταστήσει την ιδέα του σοσιαλισμού, που είναι εμμενής στις μάζες, με μια αλλόκοτη ιδεολογική σαλάτα εθνικιστικού ιμπεριαλισμού, "πραγματικού επαναστατισμού", και "εθνικού συνδικαλισμού." Η άμεση δράση των μαζών της 2ης και της 3ης Δεκέμβρη, όταν οι αξιωματικοί επιτέθηκαν στους εκπροσώπους των σοσιαλιστών στη Ρώμη, έβαλε φρένο στην πολιτική δραστηριότητα των μικροαστών.***** Μετά απ' αυτό, επιδίωξαν να οργανωθούν και να συστηματοποιηθούν γύρω από αφεντικά που ήταν πλουσιότερα και πιο αξιόπιστα από το επίσημο κράτος, αδύναμο και εξαντλημένο απ' τον πόλεμο καθώς ήταν αυτό.

Η περιπέτεια του Φιούμε ήταν ο μελοδραματικός στόχος και ο πρακτικός μηχανισμός αυτής της συστηματικής οργάνωσης. Αλλά έγινε άμεσα εμφανές ότι ο σκληρός πυρήνας της οργάνωσης ήταν η άμεση υπεράσπιση της βιομηχανικής και αγροτικής ιδιοκτησίας από τις επιθέσεις της επαναστατικής τάξης των εργατών και των φτωχών αγροτών. Η δραστηριότητα αυτή εκ μέρους των μικροαστών, με το επίσημο όνομα "φασισμός", έχει σημαντικές συνέπειες για το επίσημο πλαίσιο του κράτους. Αφού διέφθειραν και κατέστρεψαν τον θεσμό του κοινοβουλευτισμού, οι μικροαστοί διαφθείρουν και καταστρέφουν τώρα κι άλλους θεσμούς, πυλώνες του κράτους: το στρατό, την αστυνομία, το δικαστικό σώμα. Άσκοπη διαφθορά και καταστροφή χωρίς κανένα συγκεκριμένο στόχο (ο μοναδικός σαφής στόχος θα ήταν η δημιουργία ενός νέου κράτους -- αλλά οι "μαϊμουδάνθρωποι" χαρακτηρίζονται ακριβώς απ' την ανικανότητά τους να δώσουν νόμο στον εαυτό τους και να ιδρύσουν κράτος). Για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ο ιδιοκτήτης χρηματοδοτεί και υποστηρίζει μια ιδιωτική οργάνωση η οποία, για να αποκρύψει την πραγματική της φύση, υιοθετεί "επαναστατικές" πολιτικές συμπεριφορές και καταστρέφει την ισχυρότερη άμυνα της ιδιοκτησίας, δηλαδή το κράτος. Απέναντι στην εκτελεστική εξουσία, η τάξη των ιδιοκτητών επαναλαμβάνει το ίδιο λάθος που έκανε και στην περίπτωση του κοινοβουλίου. Πιστεύει ότι θα είναι καλύτερα εξοπλισμένη να υπερασπιστεί τον εαυτό της από τις επιθέσεις της επαναστατικής τάξης αν εγκαταλείψει τους κρατικούς θεσμούς στα υστερικά καπρίτσια των "μαϊμουδανθρώπων" της μικροαστικής τάξης.

Καθώς αναπτύσσεται, ο φασισμός σκληραίνει γύρω απ' τον αρχικό του πυρήνα και δεν πετυχαίνει πια να αποκρύψει την πραγματική του φύση. Διεξάγει μια βάρβαρη επιχείρηση κατά του αξιότιμου Νίτι, προέδρου του Συμβουλίου. Μια επιχείρηση που φτάνει στο σημείο να εκδίδεται ανοιχτή πρόσκληση δολοφονίας του πρωθυπουργού. Αφήνει τον αξιότιμο Τζιολίτι μόνο του και του επιτρέπει να φέρει την εξαΰλωση της περιπέτειας του Φιούμε σε "ευτυχή" κατάληξη -- η στάση που υιοθέτησε ο φασισμός προς τον Τζιολίτι σημάδεψε τη μοίρα του Ντ' Ανούντσιο και έδωσε έμφαση στους πραγματικούς ιστορικούς στόχους αυτής της οργάνωσης της ιταλικής μικροαστικής τάξης. Όσο δυνατότεροι γινόντουσαν οι "fasci", τόσο καλύτερα οργανώνονταν οι υποστηρικτές τους και τόσο πιο παράτολμες και επιθετικές γινόντουσαν οι διαδηλώσεις τους ενάντια στο Υπουργείο Εργασίας και στις σοσιαλιστικές κομμούνες -- τόσο πιο χαρακτηριστικά εκφραστική ήταν η συμπεριφορά τους προς τον Ντ' Ανούντσιο, που καλούσε σε εξέγερση και οδοφράγματα. Οι πομπώδεις διακηρύξεις της "πραγματικής επανάστασης" μεταφράστηκαν σε απτούς όρους από την έκρηξη ενός ανίσχυρου πυροτεχνήματος στην είσοδο της La Stampa.

Μ' αυτή, την τελευταία της πολιτική ενσάρκωση ως "φασισμός", η τάξη των μικροαστών αποκάλυψε για άλλη μια φορά τον πραγματικό της χαρακτήρα ως υπηρέτη του καπιταλισμού και της έγγειας ιδιοκτησίας, ως φορέα της αντεπανάστασης. Αλλά έδειξε επίσης πως είναι ουσιαστικά ανίκανη να πετύχει οποιονδήποτε ιστορικό στόχο. Οι μαϊμουδάνθρωποι φτιάχνουν πρωτοσέλιδα, αλλά δεν φτιάχνουν ιστορία. Αφήνουν το σημάδι τους στις εφημερίδες, αλλά δεν προσφέρουν υλικό για βιβλία. Έχοντας καταστρέψει το κοινοβούλιο, οι μικροαστοί καταστρέφουν τώρα και το αστικό κράτος. Όλο και περισσότερο, αντικαθιστούν την "αυθεντία" του νόμου με την ιδιωτική βία. Εξαπολύουν αυτή τη βία με χαοτικό και κτηνώδη τρόπο (και δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά), και στη διαδικασία, κάνουν όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού να εξεγείρονται ενάντια στο κράτος και ενάντια στον καπιταλισμό.

Σημειώσεις:

* Περιπέτεια του Φιούμε: ιλαροτραγική περιπέτεια του ιταλικού ιμπεριαλισμού με πρωταγωνιστή τον (τουλάχιστον εκκεντρικό) ποιητή και πρωτοφασίστα Γκαμπριέλε Ντ' Ανούντσιο, που, ως επικεφαλής ενός μικρού στρατεύματος ατάκτων, κατέλαβε την πόλη του Φιούμε (σήμερα κροατική) για λογαριασμό της Ιταλίας στις 12 Σεπτέμβρη 1919. Ο ιταλός πρωθυπουργός αρνήθηκε την προσφορά, και ο Ντ' Ανούντσιο κήρυξε το Φιούμε ανεξάρτητη δημοκρατία. Για δύο χρόνια, συνέρρεαν εκεί διάφοροι οπαδοί του, από θεοσοφιστές διαφόρων ειδών μέχρι ακροδεξιούς μιλιταριστές και αναρχικούς, και ο Ντ' Ανούντσιο διάβαζε τα ποιήματά του και μανιφέστα στην κεντρική πλατεία. Ο ιταλικός στρατός έβαλε τέλος στην περιπέτεια τον Δεκέμβρη του 1920.

** Η κοινοβουλευτική αριστερά ανέβηκε στην εξουσία στην Ιταλία το 1876.

*** Στις 7 Ιούνη του 1914, η αστυνομία άνοιξε πυρ σε αντιπολεμική (αντι-ιμπεριαλιστική) διαδήλωση στην Αγκόνα, σκοτώνοντας τρεις διαδηλωτές. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ιταλίας προκήρυξε Γενική Απεργία και εκδηλώθηκαν εξεγερσιακά ξεσπάσματα σε όλη τη χώρα. Η Αγκόνα καταλήφθηκε από τους εξεγερμένους για δέκα μέρες και έπεσε μόνο μετά από εκστρατεία εναντίον της στρατιωτικού σώματος 10.000 ανδρών.

**** "λαμπερές μέρες του Μάη": αναφέρεται ειρωνικά στον Μάη του 1915, όταν πραγματοποιήθηκαν ταραχές για να υποστηριχτεί η είσοδος της Ιταλίας στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

***** Τον Νοέμβρη του 1919, οι σοσιαλιστές αναδείχθηκαν δεύτερη δύναμη, ενώ τα παλιά αστικά κόμματα είχαν κάθετη πτώση. Μόλις άρχισε εργασίες το νέο κοινοβούλιο, οι σοσιαλιστές αποχώρησαν όταν εισήλθε ο βασιλιάς, και δέχθηκαν την επίθεση ομάδων εθνικιστών. Η εργατική τάξη απάντησε με απεργίες και διαδηλώσεις, κυρίως στις πόλεις του ιταλικού Βορρά.

απο το leninreloaded