Παναγιώτα Σταθοπούλου

Μια ηρωίδα της Αντίστασης!

Στάση μνήμης…

Καθώς μπαίνουμε στο πανέμορφο Μεγάλο Χωριό της Ευρυτανίας, δίπλα στον Άϊ Θανάση συναντάμε ένα καλαίσθητο μνημείο με μία προτομή. Είναι της αξέχαστης ηρωίδας μας Παναγιώτας Σταθοπούλου! Της 17χρονης ΕΠΟΝίτισσας που δώρισε τα ολάνθιστα νιάτα της στη χιλιάκριβη τη λευτεριά κερδίζοντας μια ζηλευτή θέση στο πάνθεον των αθάνατων αγωνιστών αυτού του τόπου!

Κρατώντας από το χέρι τις μνήμες θα ταξιδέψουμε στο χρόνο για να γνωρίσουμε και να τιμήσουμε τη μικρή ξανθιά Ευρυτανοπούλα (στην καταγωγή) που με τη στάση της και με το αίμα της δίδαξε και διδάσκει πως «θέλει αρετή και τόλμη η Ελευθερία»… 

Τρανό Χωριό!

Το Μεγάλο Χωριό σίγουρα φιγουράρει μέσα στις πρωτοκλασάτες θέσεις του τουριστικού χάρτη της Ευρυτανίας. Αποτελεί συνήθη προορισμό καθώς απέχει από το Καρπενήσι μόλις 14 χλμ. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 720μ. στους πρόποδες της πανύψηλης Καλιακούδας (2101μ) και καμαρώνει μέσα στην αγνή καταπράσινη φύση καθώς το αγκαλιάζουν από παντού έλατα, δρύες, καρυδιές και καστανιές! Η ματιά ταξιδεύει πανοραμικά από την κοιλάδα του Καρπενησιώτη ποταμού μέχρι απέναντι στη χιλιοτραγουδισμένη Χελιδόνα (1974μ) και στο μικρότερο αδερφάκι του Μεγάλου Χωριού, το επίσης διάσημο Μικρό Χωριό!

Το Μεγάλο Χωριό - που κάποτε, προ της Καλλικρατειάδας, αποτελούσε έδρα του αλλοτινού δήμου Ποταμιάς - παρέχει πολλές υποδομές για τον επισκέπτη : όμορφους ξενώνες, ταβερνάκια, ατμοσφαιρικά καφέ, λιλιπούτεια μαγαζάκια με ντόπια προϊόντα, μέχρι και τα λαχταριστά χειροποίητα γαλακτομπούρεκα της κυρά Παρασκευής! Απαραίτητη είναι μια στάση στην ολόδροση πλατεία με τον πλάτανο, όπως και μια ρομαντική βόλτα στα γραφικά λιθόστρωτα σοκάκια του χωριού ανάμεσα στα καλαίσθητα σπίτια με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τις πέτρινες βρύσες! 

Μια επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο με τα αξιόλογα εκθέματα αφήνει τις καλύτερες εντυπώσεις. Πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα είναι και η ιδιωτική συλλογή του παπά-Κώστα Λαμπαδάρη με γεωργικά εργαλεία και άλλα παρεμφερή αντικείμενα του παλιού ευρυτανικού νοικοκυριού! Το χειμώνα το Μεγάλο Χωριό θυμίζει ορεινό παραμυθάκι τυλιγμένο στην κατάλευκη φορεσιά του. Το απόγευμα της παραμονής των Φώτων αναβιώνει και το παλιό έθιμο «τα Καλήμερα» όπου οι άντρες του χωριού λένε τα κάλαντα και με τα χρήματα που μαζεύουν στήνουν κατόπιν τρικούβερτο γλέντι με τη συμμετοχή όλων των συγχωριανών. Την άνοιξη το χωριό μεθάει από τα αναζωογονητικά αρώματα της εποχής, ενώ το καλοκαίρι σφύζει από δραστηριότητες με επίκεντρο τη Μεγαλοχωρίτικη «Πολιτιστική Εβδομάδα». 

Μοναδικού φυσικού κάλλους είναι το διαμορφωμένο μονοπάτι του «κεφαλόβρυσου» που ανηφορίζει μέσα σε μια πλούσια βλάστηση με πλατάνια, τρεχούμενα νερά και ξύλινα γεφυράκια, όπως επίσης και το έτερο μονοπάτι που μέσα από το χωριό οδηγεί χαμηλότερα στο συνοικισμό του Γαύρου, δίπλα στον Καρπενησιώτη (βλ. εδώ)! Ο Γαύρος ήταν κάποτε σπουδαίος «κόμβος» με χάνια διανυκτέρευσης για τους προσκυνητές που διέσχιζαν μια πραγματικά περιπετειώδη διαδρομή μέχρι να φτάσουν στο μοναστήρι του Προυσού (βλ.εδώ)! Σήμερα ο Γαύρος παραμένει πέρασμα αλλά και ξακουστός ταβερνότοπος, με σπεσιαλιτέ την ποταμίσια πέστροφα από τον Καρπενησιώτη ποταμό!

Η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, κτίσμα δύο σχεδόν αιώνων, είναι το καμάρι του Μεγάλου Χωριού. Θεμελιώθηκε στα χρόνια του Αλή Πασά, μαζί με το γιοφύρι του Γαύρου, όταν ο παπά-Νίκος του Μεγάλου Χωριού με ένα πονηρό τέχνασμα ξεγέλασε τον Αλή. Τον παραμύθιασε ότι δήθεν θα έχτιζε κάποιο στάβλο και ένα γεφυράκι για να περνάνε τα ζώα απέναντι από το ποτάμι! Έτσι ο δαιμόνιος παπάς κατόρθωσε και πήρε την απαραίτητη… επιδότηση! Σημαντική είναι και η βυζαντινού ρυθμού εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεράσιμο το Μεγαλοχωρίτη, κατά κόσμο Γεώργιος Σταθόπουλος, που σύμφωνα με την παράδοση μαρτύρησε με αποκεφαλισμό το 1812 στην Πόλη! Από το Μεγάλο Χωριό ήταν και ο πατέρας του Γιαννούλη Καρυοφύλλη που υπήρξε Μέγας Λογοθέτης και διδάσκαλος στο Πατριαρχείο στα μισά του 17ου αιώνα. Επιπλέον υπάρχουν και αρκετά διάσπαρτα ξωκλήσια γύρω από το Μεγάλο Χωριό.

Άξια αναφοράς είναι η καταπληκτική παιδική κατασκήνωση στα όρια της αλπικής ζώνης σε υψόμετρο 1400μ., καθώς επίσης και το ορεινό καταφύγιο στα 1500μ

Από το Μεγάλο Χωριό ξεκινά μία από τις πιο γνωστές διαδρομές που οδηγεί στο εξωπραγματικό φαράγγι του «Πανταβρέχει» (βλ. εδώ και εδώ) μέσα από τον επιβλητικό ορεινό όγκο της Καλιακούδας. 

«Τρανό Χωριό» το έλεγαν παλιά μιας και πάντα κατείχε τα πρωτεία ανάμεσα σε όλα τα χωριά της περιοχής. Η ιστορία του ριζώνει στα βάθη των αιώνων. Τα λείψανα μιας παλιάς οχύρωσης στον παρακείμενο λόφο του Άϊ Λιά πιθανολογούν την ύπαρξη κάστρου της μεσαιωνικής περιόδου. Παλιότερα, πολλοί εκ των κατοίκων του Μεγάλου Χωριού μετανάστευαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και διέπρεπαν επαγγελματικά και πνευματικά. Εκεί μάλιστα ιδρύθηκε στα 1870 από την ακμάζουσα Μεγαλοχωρίτικη παροικία «Το εν Κωνσταντινουπόλει Αδελφάτο των Μεγαλοχωριτών Η Αγία Παρασκευή», αγαθοεργό σωματείο με πλούσια δράση και πολύτιμο ιστορικό αρχείο το οποίο δυστυχώς καταστράφηκε στα 1897.

Στους Μεγάλους Λαϊκούς Αγώνες το Μεγάλο Χωριό δήλωνε πάντοτε παρόν!!!

Στα χρόνια της Εξέγερσης του ‘21 και συγκεκριμένα τον Οχτώβρη του 1822, στο Τρανό Χωριό δόθηκε σπουδαία μάχη όταν 60 θαρραλέοι επαναστάτες έστησαν ενέδρα και στη συνέχεια συγκρούστηκαν με χιλιάδες μισθοφόρους τουρκαρβανίτες!!! Δίπλα στην εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής, επάνω στο κεντρικό μονοπάτι του χωριού, εκεί που σήμερα είναι ένα ανενεργό αλώνι, υπήρχε τότε το σπίτι του Σκαρπή. Αυτός μαζί με δύο Καστανιώτες αγωνιστές, τον Κώστα Καλατζή και το Γιάννη Βελωτά, δεν υποχώρησαν αλλά αντιθέτως παρέμειναν εκεί και οχυρώθηκαν στο οίκημα με λίγα μπαρουτόβολα αποφασισμένοι να θυσιαστούν. Ήταν δε τέτοια η τόλμη και το πείσμα των γενναίων πολεμιστών, που οι τουρκαρβανίτες επιδρομείς καθηλώθηκαν και αναγκάστηκαν να καλέσουν βοήθεια από το Καρπενήσι! Με ένα μεταφερόμενο κανόνι έπληξαν το σπιτάκι και στη συνέχεια εκτοξεύοντας αναμμένα δαυλιά έκαψαν ζωντανούς τους ηρωικούς μαχητές…

Κάμποσους μήνες αργότερα (27-28 Αυγούστου 1823) στην τοποθεσία Λακκώματα πάνω από το Μεγάλο Χωριό συναντήθηκαν καπεταναίοι οπλαρχηγοί με τ΄ ασκέρια τους με σκοπό να ανακόψουν την προέλαση της πολυπληθούς στρατιάς του Μουσταή Πασά προς το Μεσολόγγι. Εκεί δόθηκε και η μάχη της Καλιακούδας που κατέληξε σε ήττα (βλ. εδώ ). Αλλά και στην τελική απελευθέρωση του Καρπενησίου το Νοέμβριο του 1828 το Τρανό Χωριό αποτέλεσε και πάλι στρατόπεδο των επαναστατικών δυνάμεων.

Τέλος στον πρόσφατο Αντιστασιακό Αγώνα οι Μεγαλοχωρίτες πρόσφεραν βαρύ φόρο αίματος! Λίγες μέρες μετά την περίφημη μάχη του Μικρού Χωριού (στις 18/12/1942 όπου ο Άρης με τον ΕΛΑΣ κατατρόπωσαν την Ιταλική Φάλαγγα του Καρπενησίου, βλ.εδώ), οι αιμοβόροι φασίστες κατακτητές προχώρησαν σε αντίποινα δολοφονώντας με απάνθρωπο τρόπο την παραμονή των Χριστουγέννων 13 ανθρώπους εκ των οποίων οι 11 ήσαν κάτοικοι του Μεγάλου Χωριού. Ανάμεσά τους και ο αξιαγάπητος δασκαλόπαπας Δ. Βαστάκης που τον έκαψαν ζωντανό και η προτομή του κοσμεί σήμερα την είσοδο του ναού της Αγίας Παρασκευής. Σε κεντρικό σημείο του χωριού υπάρχει και σχετικό μνημείο αφιερωμένο στους αλησμόνητους μάρτυρες του αγώνα.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στο Δημοτικό Σχολείο του Μεγάλου Χωριού, από τον Ιούνιο 1943 έως το Νοέμβριο 1944, στεγάστηκε ένα από τα νοσοκομεία του ΕΛΑΣ που απαρτίζονταν από διαπρεπείς επιστήμονες ιατρούς και αξιόλογο νοσηλευτικό προσωπικό. 

Εκεί προσφέρονταν δωρεάν ιατρική περίθαλψη στον πληθυσμό και στους αντάρτες. Νοσηλεύτηκαν πάνω από 250 ασθενούντες, 523 τραυματισμένοι αντάρτες, ενώ χειρουργήθηκαν και 152 μαχητές. Στα αξιοσημείωτα ήταν και η πρώτη επιτυχή επέμβαση στον βαριά λαβωμένο-σχεδόν ετοιμοθάνατο ανταρτοεπονίτη Αυγέρη Αυγερόπουλο. Επρόκειτο για την «εγχείρηση θαύμα», όπως χαρακτηρίστηκε εκείνη την εποχή, αφού πραγματοποιήθηκε με ανύπαρκτα-υποτυπώδη μέσα, χωρίς όλα τα απαραίτητα εργαλεία, επάνω σε μια πόρτα και… χωρίς αναισθητικό!!!, από τους εξαιρετικούς αντιστασιακούς γιατρούς Κακαρούγκα και Πριγκιφύλλη. Ο Αυγερόπουλος έζησε και μάλιστα ήταν ένας από εκείνους που φρόντισαν για την ανέγερση του τοπικού μνημείου της Παναγιώτας Σταθοπούλου!

Παναγιώτα Σταθοπούλου: από την Αμερική στην ΕΠΟΝ!!!

Από τούτο λοιπόν το ξακουστό Ευρυτανικό χωριό έλκει την καταγωγή της και η ηρωίδα μας Παναγιώτα Σταθοπούλου! Οι γονείς της ήταν Μεγαλοχωρίτες. Μετανάστευσαν για ένα διάστημα στην Αμερική όπου και γεννήθηκε η Παναγιώτα, κάπου στα 1926. Αργότερα η οικογένεια Σταθοπούλου επέστρεψε στην Ελλάδα και την περίοδο της Κατοχής εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στου Γκύζη και συγκεκριμένα στην οδό Βαλτινών ακριβώς απέναντι από το σημερινό αλσάκι στο οποίο βρίσκεται και η αναμνηστική πλάκα με το όνομα της αξέχαστης ΕΠΟΝίτισσας!. 

Η Παναγιώτα Σταθοπούλου, ένα γλυκύτατο ξανθό κορίτσι όλο ζωντάνια και ενέργεια, σπουδάζει και ταυτόχρονα εργάζεται. Γρήγορα εντάσσεται στις τάξεις της ΕΠΟΝ δίνοντας και τη δική της συμβολή στον αγώνα για λευτεριά, ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη. Η Παναγιώτα διακρίνεται, είναι παντού πρώτη, θαρραλέα και μαχητική μα συνάμα και μια βαθιά ευγενική ψυχή! ΄Έτσι θα κερδίσει την καθολική εκτίμηση και το σεβασμό και θα γίνει αξιαγάπητη σε φίλους, συμμαθητές και συντρόφους ως πρότυπο αγωνιστή! Στα γεγονότα που θα αναφέρουμε παρακάτω η Παναγιώτα πρωτοστατεί μαζί με άλλα παιδιά της ηλικίας της στην οργάνωση του μεγάλου ιστορικού συλλαλητηρίου της 22ας Ιουλίου του 1943.

Παναγιώτα Σταθοπούλου

Το κλίμα της εποχής…

Η Ελλάδα στενάζει κάτω από την τριπλή φασιστική κατοχή. Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι έχουν κατατεμαχίσει τη χώρα σε ζώνες επιρροής, με το σκλαβωμένο λαό μας να υποφέρει τα πάνδεινα. Πείνα, θάνατος, λεηλασίες, βασανισμοί, εκτελέσεις. 

Ταυτόχρονα, όμως, αναπτύσσεται ραγδαία και η Λαϊκή Αντίσταση. Στα αδούλωτα βουνά ολόκληρης της χώρας ο ένοπλος λαϊκός στρατός ΕΛΑΣ καταφέρνει αλλεπάλληλα χτυπήματα στο φασισμό. Πρώτη η ανταρτομάνα Ευρυτανία αποτινάσει το ζυγό και από τα τέλη του Απρίλη του 1943 μετατρέπεται σε λίκνο της Ελεύθερης Λαοκρατούμενης Ελλάδας!

Αντίστοιχα στις πόλεις το ΕΑΜ οργανώνει και πρωταγωνιστεί στις κινητοποιήσεις του λαού καταγράφοντας σπουδαίες νίκες-κατακτήσεις! Παραθέτουμε εν τάχει κάποιες εξ’ αυτών :  Στις 28 Οχτώβρη 1941 χιλιάδες φοιτητές, σπουδαστές και εργάτες συγκεντρώνονται αιφνιδιαστικά στο Σύνταγμα και γιορτάζουν την 1η επέτειο του "Όχι" του ελληνικού λαού ενάντια στο φασίστα κατακτητή! Σημειώνονται άγριες οδομαχίες με την ιταλική καβαλλερία! 

Στις 24 και 25 Μάρτη 1942 χιλιάδες διαδηλωτές γιορτάζουν με επιτυχία την εξέγερση του ’21 και πάλι εν μέσω συγκρούσεων με τους καραμπινιέρους. Από τις 14 έως τις 21 του Απρίλη 1942 πραγματοποιείται στην Αθήνα οχταήμερη πανυπαλληλική απεργία! Ήταν η πρώτη νικηφόρα απεργία σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη! Μαχητικές απεργίες ενάντια στην πείνα (με σύνθημα “όχι άλλος χειμώνας σαν του 1941-42”) θα λάβουν χώρα και το Σεπτέμβρη, αλλά και στις 22 του Δεκέμβρη του 1942 (για παροχή συσσιτίων). 

Στις 28 Φεβρουαρίου του 1943 η κηδεία του Κωστή Παλαμά εξελίσσεται σε αυθόρμητη αντικατοχική συγκέντρωση! Στις 5 Μαρτίου 1943 θα δοθεί «η μητέρα των μαχών» ενάντια στην πολιτική επιστράτευση που είχαν εξαγγείλει οι γερμανικές αρχές με τη συναίνεση του υποτακτικού δωσίλογου κράτους. Η Αθήνα βουλιάζει από μια τεράστια διαδήλωση 200.000 ανθρώπων. Οι φασίστες καταχτητές σε συνεργασία με την προδοτική κυβέρνηση Λογοθετόπουλου και την Αστυνομία Πόλεων του Έβερτ ματοκύλισαν με οπλοπολυβόλα και χειροβομβίδες τη διαδήλωση, αλλά οι εξεγερμένοι κατέλαβαν το υπουργείο Εργασίας και έκαψαν τους καταλόγους με τα ονόματα. Αυτή η κινητοποίηση θα στοιχίσει πάνω από 12 νεκρούς και 150 τραυματίες! Όμως το απάνθρωπο γερμανικό σχέδιο ματαιώνεται και έτσι οι Έλληνες πολίτες δεν θα οδηγηθούν ποτέ στα γερμανικά πολεμικά εργοστάσια ούτε θα επιστρατευθούν στις βάρβαρες ναζιστικές ορδές στα διάφορα μέτωπα του πολέμου.

Λίγες μέρες μετά, στις 25 Μάρτη 1943, 50.000 διαδηλώνουν στο Πεδίον του Άρεως, και συγκρούονται με τους φασίστες με απολογισμό 4 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Στις 25 του Ιούνη 1943 διοργανώνεται νέο μεγάλο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας, αυτή τη φορά ενάντια στα φρικιαστικά αντίποινα και τις μαζικές εκτελέσεις εκ μέρους του στρατού κατοχής. 40 νεκροί και 250 τραυματίες θα βάψουν και πάλι με το αίμα τους τούς αθηναϊκούς δρόμους! 

Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα οι Γερμανοί ναζί ανακοινώνουν στις  αρχές του Ιούλη του 1943 την επέκταση της υπάρχουσας Βουλγαρικής Ζώνης Κατοχής και πέρα του Στρυμόνα, ως τον Αξιό ποταμό, προχωρώντας έτσι σε άμεση παράδοση, στο σύμμαχό τους βουλγάρικο ιμπεριαλισμό, του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους της ελληνικής Μακεδονίας αλλά και σημαντικών τμημάτων της Θράκης. Η συγκεκριμένη απόφαση των χιτλερικών ερμηνεύεται ως στρατηγική επιλογή λόγω των γενικότερων στρατιωτικών σχεδιασμών τους (αποδέσμευση γερμανικών μεραρχιών προς το ανατολικό μέτωπο και επιπλέον για την αντιμετώπιση της «πληγής» των ανταρτών του ΕΛΑΣ). Από την πλευρά τους οι βούλγαροι κατακτητές που είχαν ήδη επιδείξει πρωτοφανή βαρβαρότητα επιδιώκουν την προσάρτηση εδαφών με παράλληλη υποδούλωση και των υπολοίπων ντόπιων πληθυσμών στο αιματοβαμμένο φασιστικό τους καθεστώς.

Το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, η ΕΠΟΝ, το ΚΚΕ κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου του διαμελισμού της χώρας εκ μέρους του συνασπισμού του άξονα και σημαίνουν άμεσα γενικό παλλαϊκό συναγερμό!

Χαρακτηριστικά σε ανακοίνωσή του το ΕΑΜ αναφέρει: « Η Μακεδονία ολόκληρη παραδόθηκε στη βουλγαρική θηριωδία. Η απειλή, που το ΕΑΜ είχε υποδείξει από καιρό και είχε καλέσει τον ελληνικό λαό ν’ αγωνιστή για την αποτροπή της, αποτελεί σήμερα πραγματικότητα. Μια βουλγαρική στρατιά αναπτύσσεται ανατολικά του Αξιού. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες-το τρίτο του ελληνικού πληθυσμού- χωρικοί και αστοί σ’ αυτή τη γωνιά της ελληνικής γης, ποτισμένη με αίμα απειλούνται με εξόντωση. Οι βουλγαρικές συμμορίες θα επιπέσουν τώρα κατά των ανυπεράσπιστων πληθυσμών. Οι διωγμοί, οι δηλώσεις, οι ομαδικές σφαγές θα επεκταθούν σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Η εθνική τραγωδία αποκορυφώνεται. Τρέμοντας την ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος, το χιτλεροφασιστικό κτήνος, μη διαθέτοντας δυνάμεις αρκετές για να το αντιμετωπίσει, εξαπολύει στην Ελλάδα τις βουλγαρικές ορδές, παραδίδει τώρα ολόκληρη τη Μακεδονία στα εξοντωτικά σχέδια ενός κτηνώδους ιμπεριαλισμού. Και η προδοτική ψευτοκυβέρνηση –όπως το έχουμε προβλέψει- αδιαμαρτύρητα τον αποδέχεται τον διαμελισμό των εθνικών εδαφών, αναγνωρίζει και νομιμοποιεί την επέκτασή του και πιστό όργανο των επιδρομέων, ενισχύει τα σχέδιά τους». Και κατέληγε: «Να ενωθούμε σ’ ένα πανεθνικό, παλλαϊκό μέτωπο για τη σωτηρία της Μακεδονίας, για το ξεσκλάβωμα της χώρας»!

Παράλληλα το ΠΓ του ΚΚΕ με ανακοίνωσή του στον παράνομο Ριζοσπάστη (18-7-43) σημειώνει, μεταξύ άλλων, αναφορικά με την απόπειρα επέκτασης των βούλγαρων επιδρομέων: «…αυτοί σε συμφωνία με τους γερμανούς καταχτητές και την προδοτική κυβέρνηση Ράλλη πάτησαν και κάναν κατοχή σε καινούργια ελληνικά τμήματα στη ζώνη του Έβρου και ολοκληρώνουν την κατοχή της Δυτικής Θράκης, στην περιοχή της Μακεδονίας, από το Στρυμώνα ως τον Αξιό ποταμό. Οι γερμανοί ανακοινώνουν ότι παραδίδουν τα ελληνικά εδάφη στους βούλγαρους δορυφόρους τους για στρατιωτικές ανάγκες και εξ αιτίας των ανταρτών […] Η τωρινή εισβολή είναι, όπως και η προηγούμενη στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, κατάκτηση ελληνικών επαρχιών. Μεγαλώνει το διαμελισμό της Ελλάδας. Σημαίνει εξανδραποδισμό, εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών […] Θάνατος τους γερμανοϊταλοβούλγαρους επιδρομείς! Ζήτω ο ενωμένος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του ελληνικού λαού! Ζήτω η ελληνική Μακεδονία και Δυτική Θράκη! Ελεύθερη, ανεξάρτητη, ακέραια, λαοκρατούμενη Ελλάδα!».

Από τις 7 Ιουλίου με πρωτοβουλία του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ η Θεσσαλονίκη και οι συνοικίες της ξεσηκώνονται. Στις 10 του Ιούλη προκηρύσσεται απεργία. Πάνω από 50.000 χιλιάδες λαού αψηφούν τη φασιστική τρομοκρατία και βγαίνουν στους δρόμους. Το επόμενο δεκαήμερο κινητοποιούνται παράπλευρα Κιλκίς, Έδεσσα, Γιαννιτσά, Κοζάνη κ.ά.

Έτσι φτάνουμε και στην προκήρυξη της Γενικής Απεργίας και του ιστορικού Συλλαλητηρίου της 22 του Ιούλη στην πρωτεύουσα….

Τα «Ιουλιανά» του 1943

Όλες εκείνες τις μέρες επικρατεί αναβρασμός. Τα στελέχη και τα μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων κινούνται δραστήρια από πόρτα σε πόρτα σε όλες τις γειτονιές και τις συνοικίες της Αθήνας προετοιμάζοντας τον κόσμο για τη μεγάλη κινητοποίηση κατά της βουλγαρικής επέκτασης. Πρωτοστατούν η αξέχαστη Ηλέκτρα Αποστόλου, ο Βασίλης Εφραιμίδης, η Παναγιώτα Σταθοπούλου και πολλοί άλλοι νεολαίοι.

Οι δράσεις παίρνουν πρωτοφανείς μορφές! Τις προπαραμονές του συλλαλητηρίου ΕΠΟΝίτες μπουκάρουν αιφνιδιαστικά στο κέντρο αναψυχής «Πάρκ» στο Πεδίον του Άρεως βουτάνε τα μικρόφωνα και καλούν τον κόσμο στο συλλαλητήριο. Κάποιοι γερμανοί αξιωματικοί που βρίσκονται ανάμεσα στους θαμώνες επιχειρούν να κινηθούν εναντίον των νεολαίων αλλά αφοπλίζονται επιτόπου από ένοπλους ΕΛΑΣίτες μέσα σε χειροκροτήματα των παρευρισκομένων! Μόλις καταφθάνουν οι έφιπποι ιταλοί καραμπινιέροι δέχονται αμέσως καταιγισμό πυρών και επιθετικές χειροβομβίδες.

Τα βράδια τα θρυλικά ΕΠΟΝίτικα χωνιά καλούν το λαό να βγει στους δρόμους!

Από τα χαράματα της 22ας Ιουλίου 1943 οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπάνε πένθιμα, ενώ χιλιάδες προκηρύξεις και τρικάκια έχουν σκεπάσει όλους τους δρόμους και τα σοκάκια της πόλης. Φρεσκοβαμμένα συνθήματα στους τοίχους με τις υπογραφές του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ προπαγανδίζουν την κινητοποίηση:  «Κάτω τα χέρια από την ελληνική Μακεδονία»! «Έξω οι Βούλγαροι καταχτητές»! «Απεργία Γενική»! «Θάνατος στους προδότες»! Η μεγάλη ώρα έχει σημάνει!

Η γενική απεργία καταγράφει απόλυτη επιτυχία. Η πόλη παραλύει : συγκοινωνίες, υπηρεσίες, χώροι δουλειάς, καταστήματα, όλα νεκρώνουν! Η πρωτεύουσα μοιάζει με έρημη πόλη, μονάχα κάποια διάσπαρτα ιταλογερμανικά περίπολα και χωροφύλακες κυκλοφορούν! Ώσπου ξάφνου… γύρω στις 8.30 το πρωί, τεράστια ανθρώπινα ποτάμια ξεχύνονται ορμητικά από παντού πλημμυρίζοντας τους δρόμους της Αθήνας! Η οργάνωση είναι φοβερή, καθώς από όλες τις κατευθύνσεις, από κάθε λεωφόρο, από κάθε δρόμο, από κάθε στενό, ξεπροβάλλουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, άντρες, γυναίκες, νέοι και παιδιά και καταλαμβάνουν με την ογκώδη παρουσία τους την πόλη. Από την Πειραιώς, από την Πατησίων, από την Αγίου Κωνσταντίνου, από τους παράλληλους της Πανεπιστημίου δρόμους, από το Μοναστηράκι, από του Ψυρρή, από την πλατεία Λαυρίου, από το Κολωνάκι, από τα Εξάρχεια, από κάθε πιθανό και απίθανο σημείο, μαζικές προσυγκεντρώσεις συγκλίνουν προς την πλατεία Ομονοίας.

Το αποκορύφωμα της συγκίνησης είναι όταν από την Χ. Τρικούπη κατεβαίνουν οι ηρωικοί ανάπηροι πολέμου πάνω στα καροτσάκια τους! Εργάτες, υπάλληλοι, σπουδαστές, μαθητές, νοικοκυρές, συνταξιούχοι, οι πάντες είναι στις επάλξεις! Το πλήθος κρατά σημαίες, πανό και πλακάτ, ενώ τα τραγούδια και τα συνθήματα δονούν την ατμόσφαιρα! Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται οι πολυπληθείς ΕΑΜικές οργανώσεις και οι δοκιμασμένοι κομμουνιστικοί πυρήνες. Μπροστάρηδες όπως πάντα οι αξεπέραστοι ΕΠΟΝίτες που δίνουν και τον παλμό σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της μεγαλειώδους συγκέντρωσης! 

Ο κόσμος παραληρεί από επαναστατικό ενθουσιασμό! Στις 9.30 το πρωί στην Ομόνοια και στους γύρω δρόμους έχουν μαζευτεί πάνω από 200.000 άνθρωποι, ενώ συνεχώς καταφτάνουν και άλλοι που κατεβαίνουν αυθόρμητα από τις συνοικίες μόλις πληροφορούνται ότι στο κέντρο επικρατεί πρωτοφανής ξεσηκωμός. Πλέον ο αριθμός των συγκεντρωμένων ξεπερνά κατά πολύ τις 300.000!!! Κι όλα τούτα μέσα σε συνθήκες κατοχής και άγριας τρομοκρατίας! Κυριολεκτικά…. τρέμουν τα πεζοδρόμια από τον ανεπανάληπτο λαϊκό σεισμό! Ο κόσμος τραγουδά αντάρτικα τραγούδια, φωνάζει συνθήματα κατά της τριπλής φασιστικής κατοχής, ζητωκραυγάζει, εκδηλώνει με κάθε τρόπο τον ενθουσιασμό του, καθώς είναι από εκείνες τις μεγάλες ιστορικές στιγμές που ο λαός συνειδητοποιεί την πραγματική του δύναμη!

Οι φασίστες καταχτητές και οι ντόπιοι δωσίλογοι συνεργάτες τους, έχουν τρομοκρατηθεί αντικρίζοντας αυτή την απίστευτη λαοθάλασσα που ξεπερνά κάθε προηγούμενο! Έτσι παρατάσσονται πάνοπλοι σε όλα τα κομβικά σημεία της πόλης. Οι Γερμανοί στην Κοραή μπροστά στην Κομανταντούρ, οι Ιταλοί στο ύψος της Βουκουρεστίου μπροστά στο «Κομμάντο Πιάτσα», άλλοι πάλι στις πρεσβείες, στα ανάκτορα κτλ. Μαζί τους βέβαια βρίσκονται ακροβολισμένοι και μπάτσοι του Ράλλη και γερμανοθρεμμένοι προδότες.

Η 17χρονη που έγραψε ιστορία…

Στόχος της διαδήλωσης είναι να προσεγγίσει τη Βουλγαρική πρεσβεία στη Ρηγίλλης. Δίνεται το σύνθημα της εκκίνησης και γύρω στις 10.30 η συγκέντρωση ανηφορίζει συντεταγμένα την οδό Πανεπιστημίου. Να σημειώσουμε εδώ ότι προηγουμένως η συγκέντρωση θα χτυπηθεί άγρια σε ορισμένα σημεία της από το ιταλικό ιππικό και τους Ράλληδες. Αναχαιτίζονται όμως από την περιφρούρηση, ο κόσμος ανασυντάσσεται και ο κύριος όγκος της πορείας χωρίς να πτοείται προχωρά εμπρός, αποφασισμένος! 

Γύρω στις 11 η διαδήλωση φτάνει μπροστά από το Πανεπιστήμιο. Στην κεφαλή βρίσκεται ο μαχητικός 7ος τομέας της ΕΠΟΝ, η σπουδάζουσα και η ΕΑΜική οργάνωση των αναπήρων! Οι ΕΠΟΝίτες νεολαίοι πλευρίζουν τους παρατεταγμένους γερμανούς με σκοπό να διασπάσουν το φράγμα και να συνεχίσουν! Μπροστά στη θυελλώδη λαϊκή ορμή οι γκεσταπίτες τα χάνουν και αρχίζουν να οπισθοχωρούν ανοίγοντας ταυτοχρόνως πυρ! Τότε είναι που από την γωνία Πανεπιστημίου και Ομήρου εμφανίζονται και τα πρώτα γερμανικά τανκς! 

Είναι η ύστατη και πιο άνανδρη κίνηση των ναζί προτού να εξευτελιστούν εντελώς. Γι’ αυτό δεν διστάζουν να επιστρατεύσουν εναντίον του άμαχου λαού τα πιο άγρια και δολοφονικά πολεμικά μέσα που «κανονικά» χρησιμοποιούνται μόνο στα πεδία των μαχών. Βρυχώμενα και με τα κανόνια τους στραμμένα προς το πλήθος τα ναζιστικά άρματα θανάτου πέφτουν επάνω στον κόσμο χωρίζοντας αρχικά τη διαδήλωση στα δύο. 

Ένας γενναίος ΕΠΟΝίτης βαδίζοντας με τη σημαία μπροστά, δέχεται κατάστηθα τις ριπές ενός τανκ. Κλονίζεται και πέφτει.  Ήταν ο Θώμης Χατζηθωμάς.

Η σημαία με το πορτρέτο και το ματωμένο πουκάμισο του ΕΠΟΝίτη φοιτητή Θώμη Χατζηθωμά

Τότε, σε εκείνη ακριβώς την κρίσιμη στιγμή, μια νεαρή ξανθή κοπέλα χυμάει μέσα από το πλήθος και αρπάζει το λάβαρο από τα χέρια του νεκρού ΕΠΟΝίτη. Το ατρόμητο κορίτσι σηκώνει ψηλά τη σημαία και την ανεμίζει μπροστά από το τανκ, παροτρύνοντας και τους υπόλοιπους να προχωρήσουν μπροστά! Μια ριπή γαζώνει την ηρωική κοπέλα, ενώ το μηχανοκίνητο άρμα περνά με τις ερπύστριες πάνω από το νεανικό κορμί της συνθλίβοντάς το. Είναι η Παναγιώτα Σταθοπούλου ετών 17

Παναγιώτα Σταθοπούλου

Τότε ένα άλλο κορίτσι, ΕΠΟΝίτισσα και αυτή, η 19χρονη Κούλα Λίλη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας, σκαρφαλώνει επάνω στο τανκ και με το τακούνι του παπουτσιού της χτυπάει στο πρόσωπο τον οδηγό του άρματος. Τα γερμανικά πυρά τη ρίχνουν και αυτή στη ματοβαμμένη άσφαλτο. 

Κούλα Λίλη

Επικρατεί πανδαιμόνιο. Νέα παιδιά αλλά και μεγαλύτεροι ορμάνε επάνω στους γερμανούς και στα άρματα μάχης. Οι ανάπηροι της Αλβανίας χτυπάνε με τις πατερίτσες τούς γερμανούς στρατιώτες! Στη συμβολή Αμερικής και Πανεπιστημίου μια 23χρονη κομμουνίστρια υφαντουργίνα η Όλγα Μπακόλα ανεβαίνει σε ένα άρμα και παλεύει με το γερμανό για να του αρπάξει το πολυβόλο. Την τραυματίζουν θανάσιμα με καταιγισμό πυρών! 

Όλγα Μπακόλα

Στη θέα αυτών των σκηνών ο κόσμος εξαγριώνεται και από τις παρόδους που είχε καταφύγει προσωρινά, ξεχύνεται και πάλι μπροστά κραυγάζοντας για εκδίκηση και λευτεριά! «Όλοι στο Σύνταγμα», «θάνατος στο φασισμό-λευτεριά στο λαό», ακούγεται από παντού! Ακολουθούν εκτεταμένες άγριες συμπλοκές. Τα μυδράλια ρίχνουν στο ψαχνό. Μέχρι και χειροβομβίδες εκτοξεύονται ενάντια στο πλήθος!

Με πρωτοπορία τους αλύγιστους ΕΠΟΝίτες και τις εργατικές ΕΑΜικές οργανώσεις ο ξεσηκωμένος λαός μάχεται σώμα με σώμα στους δρόμους με απαράμιλλη αυτοθυσία έχοντας απέναντι τους πάνοπλους φασίστες και τους χωροφύλακες της δωσίλογης κυβέρνησης. Εκείνη την ημέρα ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας μετατράπηκε σε ένα τεράστιο πεδίο μάχης μεταξύ διαδηλωτών και γερμανών/φασιστοπροδοτών. 

Για 6 ολόκληρες ώρες οι δρόμοι της Αθήνας ματώνουν καθώς σε πολλά διαφορετικά σημεία της πόλης ο λαός αντιστέκεται γενναία. Στην Πανεπιστημίου, στο Κολωνάκι, στην Ομόνοια, γίνεται μακελειό! Οι διαδηλωτές επιμένουν, άλλοτε εφορμούν μπροστά, άλλοτε υποχωρούν, ανασυντάσσονται και επιτίθενται ξανά! 

Ένα μαχητικό τμήμα εργατών και νεολαίων σπάει τον κλοιό έξω από το σπίτι του Ράλλη και με πέτρες, τούβλα και ξύλα ισοπεδώνει την οικία. Εκεί λαβώνονται πολλοί και σκοτώνεται και ένας διαδηλωτής.

Στις φονικές συγκρούσεις που μαίνονται μέχρι αργά το απόγευμα πολλοί θα είναι αυτοί που θα πέσουν νεκροί. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε: Θ. Χατζηθωμάς, ΕΠΟΝίτης φοιτητής στους μηχανολόγους-ηλεκτρολόγους του ΕΜΠ, Θ. Μαυρομματίδης ΕΠΟΝίτης φοιτητής ΑΣΟΕΕ, Θ. Τεριακής φοιτητής πολιτικός μηχανικός στο ΕΜΠ, Ε. Αντωνιάδου φοιτήτρια, Α. Παπαδοσταυράκης μέλος της ΕΑΜικής οργάνωσης αναπήρων πολέμου της Αλβανίας, Δ. Δουκάκης ξυλουργός, Α. Δεσύπρης εργάτης, Χ. Κοντός εργάτης, Μ. Καλοζύμης, Β. Στεφανιώτης, Γ. Κατσαρός και δεκάδες ακόμη ηρωικοί αγωνιστές. 

Αρκετοί τραυματίες μεταφέρονται από τους συναγωνιστές τους σε νοσοκομεία όπου χειρουργούνται από ΕΑΜίτες γιατρούς και στη συνέχεια φυγαδεύονται σε ασφαλή σπίτια. Συνολικά θα καταγραφούν πάνω από 30 νεκροί (άλλες πηγές κάνουν λόγο για 53), 280 τραυματίες, ενώ 500 συλληφθέντες μεταφέρονται σιδεροδέσμιοι στα γερμανικά μπουντρούμια όπου θα βασανιστούν και πολλοί εξ’ αυτών θα καταδικαστούν με βαριές ποινές. 

Αργά τη νύχτα, ένας δημοσιογράφος ο Π. Πατρίκιος, θα αναφέρει ότι έτυχε να βρεθεί σε ένα μικρό σπιτάκι της οδού Αχαρνών όπου κάποια νέα παιδιά ξενυχτούσαν πάνω από ένα φέρετρο. Ήταν αυτό της Παναγιώτας Σταθοπούλου! Οι ΕΠΟΝίτες είχαν καταφέρει να διασώσουν το σπαραγμένο σώμα της μικρής τους φίλης και αγαπημένης συναγωνίστριας! «Η εικόνα που αντίκρισα ήταν συγκλονιστική. Σ’ ένα φτωχό, ταπεινό φέρετρο είχαν εναποθέσει την κοπέλα, τη νεαρή σημαιοφόρο της διαδήλωσης. Γύρω στο φέρετρο, νέα παιδιά, συναγωνιστές, παραστάτες στην αγρυπνία, ώσπου να φτάσει η ώρα για την κηδεία. Όλα φτωχά, θεόφτωχα. Ένα άσπρο σεντόνι κάλυπτε το κορμί, λιωμένο από το τανκ. Ήρεμο, καθαρό. Ξανθιά, χρυσαφένια τα μαλλιά σαν τον ήλιο στεφάνωναν το πρόσωπο γιομάτο φακίδες. Πρόσωπο πανέμορφο. Ένας γείτονας, φίλος των παιδιών, μέτρησε τις λίγες δραχμές που είχε κι έτρεξε να φέρει λίγα λουλούδια για να μπουν στο φέρετρο». 

Το ίδιο βράδυ μια ομάδα νέων αγωνιστών της ΕΠΟΝ θα μετονομάσει την οδό Βαλτινών, όπου ήταν το σπίτι της ηρωίδας, σε «οδό Παναγιώτας Σταθοπούλου»!

Τις επόμενες μέρες όλη η Ελλάδα θα μιλά για τους αλύγιστους ΕΠΟΝίτες και τις  ΕΠΟΝίτισσες που μπήκαν μπροστά στα τανκς!!!

Οι ραδιοσταθμοί της Μόσχας και του Λονδίνου κάνουν λόγο για τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην κατεχόμενη Ευρώπη και εξαίρουν τον απίστευτο ηρωισμό των αγωνιζόμενων Ελλήνων!

Οι δε φασίστες κατακτητές πανικοβάλλονται. Οι θρασύδειλοι κοκορόφτεροι Ιταλοί θα ανακοινώσουν ότι: «κατόπιν της ανοήτου χθεσινής απόπειρας  προς διατάραξιν της δημοσίας τάξεως εν Αθήναις, διετάχθη όπως από της χθες και μέχρι νεωτέρας διαταγής η ελευθέρα κυκλοφορία των πολιτών λήγη την 8η μ.μ. ώραν»! Οι Γερμανοί εκδίδουν τρομοκρατική γνωστοποίηση «…αύτη επέχει τόπον προειδοποιήσεως προς τον αθηναϊκόν πληθυσμόν όπως μη αφήνη να παρασύρεται υπό των κομμουνιστών και των καλουμένων εθνικών στοιχείων εις εχθρικάς πράξεις εναντίον των Δυνάμεων Κατοχής»! 

Στο ίδιο μήκος κύματος  και η δωσίλογη “Εφημερίδα της Κυβερνήσεως” η οποία θα φτάσει στο αίσχιστο σημείο να δημοσιεύσει ονόματα αστυνομικών που προήχθησαν για την… «αποτελεσματική συμπλοκή μετά ταραξιών και διαδηλωτών κατά τας σκηνάς της 22ας Ιουλίου 1943» και τη συμβολή τους «εις την αποκατάστασιν της τάξεως»!!! 

Ενώ αντιθέτως...

Ο παράνομος Ριζοσπάστης της επόμενης μέρας

Το 1963 η ΕΔΑ τιμά την 20η επέτειο από το θάνατο της Π. Σταθοπούλου

Και η σημερινή... δυσδιάκριτη πινακίδα στη συμβολή Πανεπιστημίου και Ομήρου

Ο καθηγητής Αλέξανδρος Σβώλος –μετέπειτα πρόεδρος της ΠΕΕΑ- θα δηλώσει στο περιοδικό “Νέα Γενιά” : «Σας είδα ηρωικά αγόρια και κορίτσια. Σας είδα μια πυρωμένη μέρα τον Ιούλιο του 1943, να τρέχετε ξέφρενα σ’ έναν καλπασμό προς το θάνατο για να προφθάσετε την επίθεση των γερμανοϊταλικών τανκς, μήπως και τελειώσει το πανηγύρι του αίματος πριν εμπήτε Σεις…»!

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι μετά τα γεγονότα της 22ας Ιουλίου του 1943 το αντιστασιακό κίνημα θα διαφοροποιήσει τη μέχρι τότε ταχτική του. Έτσι θα παρθεί η απόφαση να μην υφίστανται, πλέον, οι κινητοποιήσεις στο κέντρο της πόλης, αλλά να μεταφερθούν στις συνοικίες για να έχουν και την ένοπλη υποστήριξη-προστασία του ΕΛΑΣ της Αθήνας!

Ο Αγώνας Αυτοθυσίας του λαού δεν πήγε χαμένος! Εντέλει, η ανακοινωθείσα φασιστική βουλγαρική επέκταση ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ! Τη σταμάτησαν με το αίμα τους τα καλύτερα παιδιά του ελληνικού λαού!

«Τα όνειρα θα ‘ρθουν…»

Στα σχολεία ποτέ δεν διδαχτήκαμε την πραγματική ιστορία, της Παναγιώτας, της Ηλέκτρας, της Λίλης, του Φωλτόπουλου, του Κιοκμενίδη και τόσων άλλων ηρώων που χάραξαν με το αίμα τους τις φωτεινές λεωφόρους της λευτεριάς. Βλέπετε «οι νικητές» για χρόνια ολόκληρα έγραφαν ή μάλλον διέγραφαν και παραχάρασσαν τις πιο ιερές μνήμες μας. 

Υπόψη, ότι το μετεμφυλιακό κράτος αποκαθήλωσε ακόμη και εκείνη την τιμητική ταμπέλα που είχε μετονομάσει την οδό Βαλτινών σε Παναγιώτας Σταθοπούλου! Φαίνεται πως η Παναγιώτα που θυσιάστηκε… ήταν «ΕΑΜοβούλγαρος» και οι συνεργάτες των κατακτητών οι «ακραιφνείς πατριώτες»! Και αν δεν βρίσκονταν η αδερφή και οι εξαδέρφες της ηρωίδας και βέβαια ο αντιστασιακός Αυγέρης Αυγερόπουλος, ίσως να μην υπήρχε ούτε καν αυτό το μνημείο στο Μεγάλο Χωριό της Ευρυτανίας για να θυμίζει τη θυσία και να παροτρύνει για την αληθινή ιστορική καταγραφή. Ας είναι… Άλλωστε η ιστορία και η μεγαλοσύνη των λαών «δεν μετριέται με το στρέμμα αλλά με της καρδιάς το πύρωμα και με το αίμα»! Και τούτα κανείς μα κανείς δεν μπορεί να τα πλαστογραφήσει!

Αντί επιλόγου ας εγγράψουμε στη δική μας άσβεστη συλλογική μνήμη τα συγκλονιστικά λόγια του μεγάλου μας συγγραφέα Ηλία Βενέζη, που με το ψευδώνυμο “Μ. Αλκαίος” έγραψε στο περιοδικό της ΕΠΟΝ Μακεδονίας “Λεύτερα Νιάτα” τα παρακάτω:   

«Έκανε όνειρα για το μέλλον. Κοιμήσου μικρή Ελληνίδα. Τα όνειρα θα ’ρθουν. Δεν θα ‘ρθουν πια για σένα. Αλλά θα ’ρθουν για τα άλλα κορίτσια και τ’ αγόρια του τόπου σου για τα κορίτσια και τ’ αγόρια του κόσμου. Κι αυτά θα σε θυμούνται και θα σ’ ευλογούν επειδή με το αίμα σου άγιασες τα όνειρά τους…»

blog "Ευρυτάνας ιχνηλάτης"