"ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ " στον καπιταλισμό

 Ενα πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα για την «ελευθερία» της αστικής κοινωνίας έναντι της «ανελευθερίας» της εργατικής κοινωνίας στην τότε ΕΣΣΔ, από το σοβιετικό κοινωνιολόγο και δημοσιογράφο Έντουαρντ Ρόζενταλ: Μύθος Α’: Για την ελευθερία « Στο παριζιάνικο πάρκο Μονσύ καθόταν ένα μεσόκοπος με μπερέ στο κεφάλι και μασούσε αφηρημένα μια άσπρη φρατζόλα, καταπίνοντας τις μπουκιές με γουλιές κόκκινο κρασί, ρουφώντας το από το μπουκάλι. Ήταν περίπου μεσημέρι και στο πάρκό βασίλευε η σιγαλιά, που τη χαλούσαν μόνο οι φωνές μερικών αγοριών που τρέχανε με τα ποδήλατά τους. 

Ζήτησα συγνώμη και την άδεια να καθήσω δίπλα του. Έβγαλα από την τσέπη μου μια πλάκα σοκολάτα «Τόμπλερον», έσπασα κάμποσα από τα κομματάκια της με το σχήμα της πυραμίδας και τα πρόσφερα στο γείτονά μου. Δεν τη θέλησε τη σοκολάτα, μου ζήτησε αν είχα να του δωσω τσιγάρο. Δεν είμαι καπνιστής και τσιγάρα δεν είχα. Για κάμποση ώρα μασούσαμε σιωπηλοί, ύστερα κουβέντα στην κουβέντα, μπήκαμε σε συζήτηση. Ο μεσόκοπος με τον μπερέ ήταν άνεργος. Πριν δέκα μήνες τον είχαν απολύσει απ’το εργοστάσιο, παρά τη μεγάλη του ειδίκευση, κι από τότε ψάχνει για δουλειά, παίρνει επίδομα ανεργίας, αρκετά αξιόλογο, αλλά σε δυο μήνες τελειώνει κι αυτό. Μόλις πριν λίγο είχε έρθει σ’ένα γκαράζ εδώ τριγύρω – του είπε κάποιος φίλος του πώς στο γκαράζ ζητούν μηχανικό – αλλά άργησε, θέση πραγματικά είχαν και με υποφερτό μισθό, αλλά πρόλαβε να την πιάσει «κάποιο μυξιάρικο». Ύστερα με ρώτησε για τη ζωή των εργατών «στη Ρωσία» κι εγώ του διηγήθηκα για τον αδερφό μου που δουλεύει στο εργαστάσιο «Σφυροδρέπανο»

Με άκουγε προσεχτικά και μετά μου έιπε: - Πάντως δε ζείτε κι άσχημα εσείς εκεί πέρα. Αν μάλιστα είχε κι ελευθερία ο κόσμος θα ‘ταν καλύτερα. Δεν τη συζήτησα αυτή του την παρατήρηση, τον ρώτησα μονάχα, αν θεωρεί τον εαυτό του ελεύθερο, χωρίς να έχει δουλειά. Παραξενεύτηκε πολύ από την ερώτησή μου: - Και τι σχέση μ’αυτό έχει η δουλειά. Η δουλειά είναι δουλειά και η ελευθερία είναι ελευθερία . Να εγώ, μπορώ και λέω ό, τι μου κατέβει, μπορώ να το πω όπου θέλω και σε όποιον θέλω. Να σ’εκείνα τα παιδιά, για παράδειγμα. Εκείνη τη στιγμή τα παιδιά με τα ποδήλατα έρχονταν καταπάνω μας τρέχοντας στη δενδροστοιχία. Ο γείτονάς μου τους σφύριξε: - Έι, πιτσιρικάδες, για ελάτε από δω. Τα δύο από τα παιδιά πέρασαν χωρίς να σταματήσουν, ενώ το τρίτο σταμάτησε, μας πλησίασε, μας κοίταξε ερωτηματικά. Οι φίλοι του γύρισαν κι αυτοί και ξεπέζεψαν κοντά στο παγκάκι. Κι ο άνθρωπος με τον μπερέ άρχισε να τους λέει όλα, όσα σκεφτόταν για τον πρωθυπουργό και για το νέο του οικονομικό πρόγραμμα, και μάλιστα με λόγια χωρίς περικοκλάδες και υπονοούμενα. Τ α παιδιά έβαλαν τα γέλια, ανέβηκαν στα ποδήλατά τους κι έφυγαν. Ενώ ο συνομιλητής μου έγνωψε προς τη μεριά μιας γυναίκας που καθόταν στο γειτονικό παγκάκι κι έπλεκε, προσέχοντας το καροτσάκι με το μωρό της. - Θέλετε να της πω τα ίδια κι αυτηνής της μαντάμ; Και φώναξε: - Έι, μαντάμ, ακούστε... Κι άρχισε πάλι να μιλάει. Η γυναίκα σηκώθηκε βιαστικά, μάζεψε το πλεχτό της κι έσπρωξε το καροτσάκι της μακριά, έκατσε σ’ ένα παγκάκι αρκετά πιο πέρα από το δικό μας. Ενώ ο άνθρωπος με το μπερέ με κοίταζε θριαμβευτικά και με διαβεβαίωνε, πώς τα ίδια αυτά θα μπορούσε να τα πει κατάμουτρα και στον πρωθυπουργό, ακόμα και στον ίδιο τον.... Εγώ τον διέκοψα και τον ρώτησα, αν θα μπορούσε να μιλήσει θαρρετά και να πει όσα όλα σκέφτεται, όχι στον πρωθυπουργό, ούτε και «στον ίδιο τον...», αλλά στον επιστάτη του στο εργαστάσιό του. Με κοίταξε λιγάκι, έβαλε ξαφνικά τα γέλια και με φοβέρισε με το δάχτυλό του. Αποδείχτηκε, πώς τον «ξήλωσαν» από το εργαστάσιό ανάμεσα στους πρώτους που απέλυσαν, ακριβώς επειδή δε μπόρεσε «να συμμαδέψει τη γλώσσα του» και να βρίσει κάποιον «τύπο» από τη διεύθυνση του εργοστασίου. Ενώ οι «γλείφτες» που δεν έχουν ούτε «τη μισή του ειδίκευση», εξακολουθούν να δουλεύουν στο εργοστάσιο. Ο άνθρωπος με το μπερέ ήταν μια θαυμάσια εικονογράφηση για τα λόγια του Κ. Μαρξ, πώς ο εργάτης στον καπιταλισμό αισθάνεται ελεύθερα μόνο όταν δε βρίσκεται στην εργασία του. Οι εργαζόμενοι στον καπιταλισμό, όντας ανώνυμες βίδες στον ξένο γι’ αυτούς παραγωγικό μηχανισμό, ούτε που το σκέφτονται πώς μπορεί να υπάρξει ελευθερία και στην εργασία. Γι’ αυτούς η ελευθερία είναι πρώτα απ’ όλα όχι η εργασία. Η αστική ιδεολογία στεριώνει καλά αυτήν την ψευδαίσθηση, συγκεντρώνοντας τη βασική προσοχή των εργαζομένων στο δικαίωμα της ελεύθερης εκδήλωσης των επιθυμιών, που στοχεύει να τους αντισταθμίσει την έλλειψη της πραγματικής ελευθερίας στην οικονομική και στην πολιτική σφαίρα της ζωής. 

Πηγή: Ρόζενταλ Ε., « Στην Εξουσία των Ψευδαισθήσεων», μτφρ Κοτσιώλη Αποστόλου, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1984. σσ. 158 - 160

Για την αντιγραφη : Θοδωρης 

Θοδωρής:

Σε ταξική κοινωνία όπως είναι η δική μας, προφανώς δεν υπάρχει ελευθερία στην Τέχνη ή να το πω καλύτερα τα όρια της ελευθερίας ενός καλλιτέχνη τα καθορίζουν αφενός οι σχέσεις παραγωγής και αφετέρου σε ποια ταξική μεριά στέκεται ο εκάστοτε καλλιτέχνης. Καλύτερο παράδειγμα από το ξαφνικό κόψιμο της τηλεοπτικής Ελληνοφρένειας νομίζω δε θα βρούμε, δηλαδή μία τηλεοπτική εκπομπή με υψηλή τηλεθέαση και με βάσει τους νόμους της αγοράς, κερδοφόρα για το μεγαλομέτοχο. Ο μεγαλομέτοχος προτίμησε την βραχυπρόθεσμή ή μεσοπρόθεσμη ζημιά, φαντάζομαι η τοποθέτηση μίας άλλης εκπομπής δε θα του επέφερε ανάλογα έσοδα, από τυχόν φόβο μήπως ξυπνήσει κάποιος άνθρωπος και αρχίζει να ψάχνεται ταξικά (πού ανήκω) και μετά πολιτικά (βλ. ΚΚΕ). Το ταξικό ένστικτο είναι όντως πυξίδα και από τους δύο αντίθετους ταξικούς πόλους.