"ΑΡΙΣΤΕΙΑ"

Συνέντευξη του Επ. Καθηγητή Βιοπληροφορικής Κώστα 

Μπουγιούκου στην Αλίκη Λασπίδου

Η κυβέρνηση της ΝΔ βαθαίνει την ολομέτωπη επίθεση στην εκπαίδευση ντύνοντάς την με τα ιδεολογήματα της αριστείας και της αξίας. Τη στιγμή, όμως, που προπαγανδίζει λ.χ. την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και την επαναφορά της «βάσης του 10», νομοθετεί τη δυνατότητα αποφοίτων κολεγίων –των πιο αδιαφανών φορέων ιδιωτικής εκπαίδευσης- να διεκδικούν ισότιμα με τους αποφοίτους ΑΕΙ διορισμό ως εκπαιδευτικοί στο δημόσιο σχολείο. Πώς συνδυάζονται αυτά τα μέτρα; Πώς εξυπηρετεί το ιδεολόγημα της αριστείας την εκπαιδευτική πολιτική της ΝΔ;

Η σύνδεση της εφαρμογής νεοφιλελεύθερων και νεοσυντηρητικών πολιτικών με την ατομική ευθύνη αποτελεί κανόνα σε όλες τις καπιταλιστικές κοινωνίες διαχρονικά. Η στρατηγική που ακολουθείται σε όλα τα κοινωνικά ζητήματα, από την περιβαλλοντική καταστροφή μέχρι τα προβλήματα της εκπαίδευσης, είναι η απόκρυψη της μεγάλης εικόνας και η επίρριψη των ευθυνών στις ατομικές επιλογές και ικανότητες του καθενός και της καθεμιάς, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι αυτές είναι κοινωνικά καθορισμένες. Μ’ αυτόν τον τρόπο κάθε αστική κυβέρνηση –όπως η σημερινή και οι προηγούμενες– απαλλάσσεται «στα μάτια του κόσμου» από τις δικές της καθοριστικές και αναπόδραστες ευθύνες. Με άλλα λόγια, η αξιολόγηση π.χ. των εκπαιδευτικών θα στρέψει το βλέμμα και κατ’ επέκταση θα ενοχοποιήσει για το μορφωτικό πρόβλημα τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς αντί για την οικονομική απαξίωση της εκπαίδευσης και την οικονομική και κοινωνική φτώχεια της ελληνικής κοινωνικής πλειοψηφίας. Από εκεί και πέρα η –δυστυχώς αναμενόμενη– ιστορία με τα κολέγια είναι μια ακόμα απτή απόδειξη της σύνδεσης και εξάρτησης και της παρούσας κυβέρνησης από ιδιωτικά κεφάλαια και συμφέροντα σε βαθμό που να μη διστάζει να καταπατήσει ακόμη και το συνταγματικό δίκαιο προκειμένου να τα εξυπηρετήσει. Χαρακτηριστική προς αυτήν την κατεύθυνση είναι άλλωστε και η επιλογή συγκεκριμένων νέων στελεχών του ΙΕΠ.

Ποιες οι συνέπειες της εμμονής με την «αριστεία» στη ζωή των πανεπιστημίων και την επιστημονική έρευνα; Τι σημαίνουν όλα αυτά για το δικαίωμα στη μόρφωση στην εποχή μας;

Το λανσάρισμα της «αριστείας» και η προκλητική προσκόλληση σε αυτό δεν προσφέρουν τίποτα απολύτως στη βελτίωση των συνθηκών στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Η «αριστεία» αποτελεί ένα ιδεολόγημα το οποίο δεν απαντάει στο παραμικρό στις σύγχρονες ανάγκες μόρφωσης και εκπαίδευσης της κοινωνικής πλειοψηφίας. Το ίδιο το δικαίωμα αλλά και η ανάγκη κάθε ανθρώπου να έχει πρόσβαση στη γνώση, να μπορεί να ενημερώνεται και να μαθαίνει υπονομεύεται από την απαξίωση της γνώσης, της έρευνας και της διδασκαλίας. Αντ’αυτού, η κατάκτηση της γνώσης από ολοένα και μεγαλύτερες μερίδες της κοινωνίας έχει υποκατασταθεί από ένα κυνήγι δεξιοτήτων και «διακρίσεων» που μπερδεύουν και αποπροσανατολίζουν τους μαθητευόμενους. Έχει δημιουργηθεί ένα φαντασιακό ιδεολόγημα–κατασκευή του σύγχρονου καπιταλισμού της «αριστείας», που μετριέται μόνο στο φαίνεσθαι των τίτλων πτυχίων, βραβείων και δημόσιων σχέσεων και ελάχιστα ασχολείται με τη δουλειά, την κατάκτηση και διάχυση στην κοινωνία νέας γνώσης ή στην αντιμετώπιση των εκρηκτικών κοινωνικών προβλημάτων σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Ποιος θα μπορούσε να είναι ο αντίλογος, το αντίπαλο δέος από τη σκοπιά των μορφωτικών και εργασιακών δικαιωμάτων, αλλά και από την απαίτηση για γνώση και έρευνα με βάση τις κοινωνικές ανάγκες;

Ο αντίλογος έρχεται από την πλευρά των κυβερνώντων και από τους πανίσχυρους διεθνείς οργανισμούς και συμφέροντα που καθορίζουν την πολιτική δημιουργίας και εμπέδωσης της γνώσης στην κοινωνία. Από εκεί έρχεται η απορρύθμιση και η απαξίωση της μόρφωσης και γι’ αυτό αποκαλώ αντίλογο το σύνολο αυτών. Ο λόγος λοιπόν είναι από τη δικιά μας πλευρά και όχι ο αντίλογος. Ο λόγος χρειάζεται να καθοδηγείται από τις ανάγκες που πηγάζουν από την πολυπλοκότητα, το βάθος και την καθολικότητα των προβλημάτων που δημιουργεί ο σύγχρονος καπιταλισμός από το τοπικό στο πλανητικό επίπεδο, από το ατομικό στο συλλογικό. Η γνώση και η πρόσβαση της κοινωνίας στην ανάπτυξή της είναι μια καθολική ανάγκη και κατάκτηση που πρέπει να συνεχίσει να επικαιροποιείται κάθε μέρα σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης, από το δημοτικό σχολείο μέχρι τα μεταπτυχιακά και την έρευνα. Κάθε λειτουργός της εκπαίδευσης, τόσο από μόνος/η του/της, όσο και συλλογικά ή οργανωμένα, πρέπει όχι μόνο να διαφυλάσσει αυτήν την κατάκτηση αλλά να τη συσχετίζει και με τη σημερινή πραγματικότητα.

Επιπλέον, κάθε αναφορά στην έρευνα με βάση της τεράστιες ανάγκες και δυνατότητες της κοινωνίας δεν μπορεί να μένει έτσι απλά σε μια φαινομενικά πετυχημένη διακηρυκτική φράση. Η υποκείμενη ανάγκη είναι πραγματικά τεράστια, καθώς οι κοινωνίες μας μετασχηματίζονται με γρήγορους ρυθμούς σε κοινωνίες της γνώσης. Απαιτείται εμβάθυνση και διεύρυνση δράσεων και κινήσεων που θα στοχεύουν στην πίεση για αλλαγές όσον αφορά το τι σημαίνουν όλες οι καινούριες κατακτήσεις της γνώσης, τι και γιατί ερευνάται, με ποια κριτήρια αξιοποιείται και αξιολογείται αλλά και σε εδραίωση και επέκταση των δικαιωμάτων του συνόλου των εργαζομένων στην έρευνα. Γιατί στην πράξη η ίδια η ανθρώπινη εργασία σε κάθε της μορφή είναι η μόνη δύναμη που παράγει νέα γνώση. Έχουν πέσει στην αντίληψη μου, ακόμα και από εδώ, από τη Γαλλία, πρωτοβουλίες για κινήσεις και σχήματα που συγκεντρώνουν πολλές διαφορετικές βαθμίδες των κατακερματισμένων εργαζόμενων στην έρευνα στην Ελλάδα και μέσα από τη συλλογική αναζήτηση και διεκδίκηση έχουν καταφέρει μερικές επιμέρους νίκες. Χαρακτηριστική είναι η πρωτοβουλία LaBour (https://labour.gr/) που επιχειρεί να συντονίσει σε πανελλαδικό επίπεδο τις κινήσεις αυτές. Όσο προχωρούν και ωριμάζουν τέτοιες προσπάθειες, όσο εμπεδώνονται στις συνειδήσεις των εργαζόμενων στην έρευνα και όσο αυτοί αλληλεπιδρούν με άλλους κοινωνικούς χώρους και κινήσεις, τόσο η μάχη για τη διεύρυνση των εργασιακών δικαιωμάτων και την κατάκτηση της γνώσης σαν κοινωνικό αγαθό θα μετράει νίκες.

Υπάρχουν αντιστάσεις στον πανεπιστημιακό χώρο και τους φοιτητές; Τι γίνεται στη Γαλλία;

Ναι υπάρχουν, εντελώς ανοργάνωτες και αποσπασματικές, αλλά υπάρχουν σε όλα τα επίπεδα. Από φοιτητές που ζητούν όλο και περισσότερο πρόσβαση στο σύνολο και το βάθος των γνωστικών τους αντικειμένων, όσο και από ερευνητές και πανεπιστημιακούς που αμφισβητούν στον πυρήνα του το σύστημα αξιολόγησης και χρηματοδότησης της έρευνας και των πανεπιστημίων, το σύστημα των ελαστικών εργασιακών σχέσεων στην έρευνα, ακόμα και το σύστημα δημοσιεύσεων δηλαδή της δημιουργίας νέας γνώσης. Πολλά ζητήματα συζητιούνται σε κύκλους αλλά και σε επίσημες εκδηλώσεις, οι δράσεις όμως είναι αποσπασματικές και όχι συντεταγμένες, χρειάζεται ακόμα να τρέξει αρκετό νερό στο αυλάκι.

Στη Γαλλία, μετά το μεγάλο φοιτητικό κίνημα του 2017-18 για την «επιλογή» στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα κινήματα των κίτρινων γιλέκων, τα μεγάλα ζητήματα που κυριαρχούν στους χώρους των πανεπιστημιακών είναι οι συγχωνεύσεις των ιδρυμάτων και η αξιολόγηση των μελών ΔΕΠ. Και τα δύο είναι συνυφασμένα με το ιδεολόγημα της «αριστείας». Οι συγχωνεύσεις θα μειώσουν και άλλο την ήδη μειωμένη δημόσια χρηματοδότηση και θα βάλουν τα πανεπιστήμια σε ανταγωνισμό μεταξύ τους για το κυνήγι επιπλέον πόρων που τις περισσότερες φορές μόλις θα καλύπτουν τη λειτουργία τους. Τέλος η νέα οδηγία αξιολόγησης συγκεκριμένα και μόνο των μελών ΔΕΠ (προστιθέμενη στις ήδη υπάρχουσες αξιολογήσεις που γίνονται με αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα) θα δημιουργήσει ερευνητές και πανεπιστημιακούς δάσκαλους πολλαπλών ταχυτήτων που θα διδάσκουν ή θα κάνουν έρευνα μόνο στις σχολές και τα τμήματα της «αριστείας».

Σήμερα, αυτές τις μέρες που μιλάμε, έχει ανοίξει μια πολύπλευρη συζήτηση, στον απόηχο του μεγάλου κινήματος των συνδικάτων ενάντια στην διάλυση του συνταξιοδοτικού από τον Μακρόν, για την επερχόμενη χάρτα στρατηγικού σχεδιασμού της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας στη Γαλλία (LRPP). Οι αντι-μεταρρυθμίσεις αυτές είναι συγχρονισμένες με το σύνολο των ιδεολογημάτων της αριστείας και της «παραγωγικότητας». Απομείωση της δημόσιας χρηματοδότησης της έρευνας, αποσύνδεση της δημιουργικής σχέσης έρευνας-διδασκαλίας στα πανεπιστήμια, δημιουργία ελάχιστων (6-7) κέντρων «αριστείας» που θα απορροφούν το σύνολο σχεδόν της ολοένα και μειούμενης χρηματοδότησης, αύξηση του αριθμού των συμβάσεων ορισμένου χρόνου –ο τομέας της εκπαίδευσης και της έρευνας έχει πάνω από 35% τέτοιες συμβάσεις– και τέλος εφαρμογή των παρωχημένων μυθευμάτων περί «φυσικής επιλογής των αρίστων» στην αξιολόγηση της έρευνας και της διδασκαλίας. Προτάσεις οι οποίες θα βαθύνουν την ήδη εγκατεστημένη απαξίωση της λειτουργίας των πανεπιστημίων και των λειτουργών τους αλλά και θα επιτείνουν τον αποπροσανατολισμό του ρόλου της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας στην κοινωνία. Με λίγα λόγια στην περαιτέρω απομάκρυνση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και έρευνας από την κοινωνία, της ανάγκες και τις δυνατότητες της.

Είναι προφανές ότι όλες αυτές οι αντι-μεταρρυθμίσεις έχουν προκαλέσει αναστάτωση και ερωτηματικά στον χώρο των πανεπιστημίων καθώς είναι πολλοί/ες οι συνάδελφοι που έχουν κατανοήσει ότι το ιδεολόγημα της «αριστείας» είναι κυριολεκτικά ξένο σώμα στην έρευνα και την πρόοδο της επιστήμης και της γνώσης, είναι υπεύθυνο για πολλές δυσλειτουργίες και απάτες και το σημαντικότερο, δεν προσφέρει το παραμικρό στην ανάπτυξη και τη δημιουργία νέας γνώσης. Αυτό που λείπει είναι η συγκρότηση της αγανάκτησης και των αποσπασματικών κινήσεων πολλών σε κάτι το οργανωμένο με πρόγραμμα και στοχευμένη δράση.

Τέλος, το σχόλιό σου σχετικά με τη βράβευση της Αντωνιάδου από την Κεραμέως πυροδότησε θύελλα δημοσιεύσεων και αντιδράσεων σε ΜΜΕ και ΜΚΔ. Τελικά τι ακριβώς συνέβη;

Η κα υπουργός εκλήθη να παραδώσει ένα βραβείο από μια νεοσύστατη εταιρία που διοργανώνει τα βραβεία «Θαλής» και είχε «επιλέξει» την κα Αντωνιάδου για βράβευση «εκτός συναγωνισμού» για ένα βραβείο επιχειρηματικότητας. Μετά τον σάλο που ακολούθησε, η επιτροπή των βραβείων «Θαλής» κάλυψε απόλυτα πολιτικά την κα Κεραμέως λέγοντας ότι η επιλογή του βραβείου ήταν αποκλειστικά θέμα της επιτροπής και η υπουργός απλά «παρίσταται εκεί και κλήθηκε να παραδώσει το βραβείο».

Εδώ να προσθέσω ένα μικρό σχόλιο που αφορά την έκταση αλλά και τη χρονική στιγμή που συνέβησαν όλες αυτές οι αποκαλύψεις. Πρώτον υπήρχε πληθώρα συναδέλφων πανεπιστημιακών που είχαν από καιρό επισημάνει επιμέρους ανακρίβειες στην αντιστοιχία λόγων (και βραβείων) και πράξεων της Αντωνιάδου. οι δικές μου αποκαλύψεις δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια ον-λάιν αναζήτηση, που διήρκησε όχι περισσότερο από 20 λεπτά. Έπειτα από αυτό, πολλοί και πολλές άλλοι προχώρησαν στην αποκάλυψη δικών τους στοιχείων που είχαν μαζέψει από τις δικές τους αναζητήσεις και έτσι αποκαλύφθηκε η έκταση της φενάκης και της απάτης. Δεύτερον εύλογα προκύπτει το ερώτημα γιατί τώρα και γιατί τόσο καιρό κανείς δεν μίλαγε. Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος, όπως επανέλαβα, ήταν αρκετοί συνάδελφοι, και μη, που εδώ και καιρό είχαν σχολιάσει και αποκαλύψει ορισμένες πτυχές των ψεμάτων της Αντωνιάδου, αλλά με μικρή απήχηση. Αυτό μας φέρνει στο πρώτο σκέλος του ερωτήματος, γιατί τώρα. Η απάντηση είναι απλή. Όταν έχεις μια υπουργό, μια κυβέρνηση, λοιπούς παράγοντες (θινκ τανκς κ.λπ.) αλλά και μια ολόκληρη πολιτική που έχει κυριολεκτικά μπουκώσει την κοινή γνώμη με τα φληναφήματα περί «αριστείας» και εμφανίζεσαι να βραβεύεις κάτι το πλαστό και κίβδηλο, ο θόρυβος που θα προκληθεί από μια αποκάλυψη είναι μάλλον αναμενόμενος. Αυτό που κατάφερε η ανάρτησή μου δεν ήταν τίποτε άλλο από το να πυροδοτήσει μια σειρά άλλων αποκαλύψεων από ανθρώπους που, είτε τα έλεγαν και δεν τους άκουγε κανείς, είτε –και ειλικρινά αυτό πρέπει να μας προβληματίσει– φοβόντουσαν να τα αποκαλύψουν. Τα παραπάνω, βέβαια, αποτελούν το ένα κομμάτι της αλήθειας που αφορά το τυπικό-πολιτικό σκέλος και την φλυαρία των τωρινών αλλά και των προηγούμενων κυβερνώντων περί «αριστείας» και λοιπών ιδεολογημάτων. Όσον αφορά το ηθικό και ουσιαστικό σκέλος η υπουργός δεν έχει απαντήσει το παραμικρό και εξακολουθεί να διατηρεί μέχρι και σήμερα την ανάρτηση στη σελίδα της στο facebook, στην οποία κάθε της λέξη είναι και ένα ψέμα. Δεν έχει σχολιάσει το παραμικρό, δεν έχει διαψεύσει το παραμικρό. Αναμένουμε, αλλά κάτι μου λέει ότι θα αναμένουμε ακόμα πιο πολύ.

Πάντως το συγκεκριμένο περιστατικό είναι απλά ένα από μια σειρά πολλών.

Ναι! Να θυμίσω ότι την κα Αντωνιάδου είχε βραβεύσει και η πρώην υπουργός παιδείας –και εξίσου «φανατική αμαζόνα» της «αριστείας»– κα Διαμαντοπούλου, με αντίστοιχες προκλητικές δηλώσεις. Ακόμα και ο ίδιος ο πρωθυπουργός έχει αναρτήσει πριν λίγα χρόνια τα ανύπαρκτα επιτεύγματα της Αντωνιάδου ονομάζοντάς την «κορίτσι–θαύμα της ΝΑΣΑ» www.facebook.com/kyriakosmitsotakis/photos/a.10151920309242725/10152827062337725

Σε παρόμοιο μήκος κύματος ήταν και η προηγούμενη κυβέρνηση που φιλοξενούσε στην εφημερίδα όργανο του ΣΥΡΙΖΑ «Αυγή» δήλωση της «επιστήμονα της ΝΑΣΑ Αντωνιάδου» ότι στηρίζει το εγχείρημα του κ. Παπά για τη δημιουργία «Διαστημικής Υπηρεσίας» της Ελλάδας.

Συνεπώς το ιδεολόγημα της «αριστείας» φουρνίζεται είτε με «αριστερό» είτε με δεξιό πρόσημο. Φοριέται είτε με «ταγάρι» είτε με «ταγιέρ» και δεν δείχνει τίποτε άλλο παρά την πλήρη υποταγή των δύο πλευρών της αστικής πολιτικής σε ιδεολογήματα ψεύτικα, ξένα και εχθρικά τόσο με την επιστήμη και την ανάπτυξη της γνώσης όσο και με την κοινωνική πρόοδο. Ιδεολογήματα που έρχονται από έναν κόσμο που δεν μοιράζεται στο παραμικρό τις αρχές, τις αξίες και την προσφορά της έρευνας στην ανθρωπότητα, που προτάσσει την παραγωγικότητα αντί της κατάκτησης της γνώσης, το κέρδος αντί το κοινωνικό όφελος και την «αριστεία» και την ναρκισσιστική αυτοπροβολή αντί της ταπεινότητας μπροστά στο μεγαλείο της γνώσης (και του άγνωστου).

απο τον "Σελιδοδεικτη"